stanje i perspektive u rudarstvu i odrţivi razvoj mining present state ...

Rudarstvo 2011 / Mining 2011nastaje unošenjem štetnih materija razliĉitim vektorima na ili u zemljište iznad dozvoljenekoncentracije kako vrste, tako i pojedinih kontaminata. Štetne materije u zemljištima mogu da se naĊuu koncentracijama koja povremeno ili trajno dovodi u pitanje stanje i procese koji su u njemu prisutni.Hemikalije u ţivotnu sredinu dospjevaju sagorjevanjem, sluĉajnim ispuštanjem ili namjernimdjelovanjem ĉovjeka kroz primjenu pesticida ili dejstvom drugih kontaminanata. U procesusagorjevanja fosilnih, organskih goriva i komunalnog otpada nastaje 280 tipova kancerogenihpolicikliĉnih aromatiĉnih ugljovodonika (PAH-ova), teški metali, dioksini (PCDD) i dibenzofurani(PCDF) [Marković, 2007]. Polihlorisani bifenili (PCB) mogu dospjeti u ţivotnu sredinu sluĉajnimizlivanjem transformatorskih ulja. Toksiĉni elementi – teški metali koji će biti obraĊivani imajuvišestruku vaţnost: predstavljaju znaĉajnu sirovinu za brojne industrijske grane, neki od njih suneophodni za ţive organizme, mogu da djeluju na produktivnost biljaka i drugih ţivih organizama ivećina od njih je ĉesto znaĉajan zagaĊivaĉ ţivotne sredine [Kastori, 1997].U teške metale se ubrajaju metali ĉija je gustina atoma veća od 5g/cm 3 i koji imaju atomski broj većiod 20. Zajedno sa ovim terminom koristi se i naziv toksiĉni metali. U toksiĉne metale se ubrajajumetali koji su biogeni i djeluju iskljuĉivo toksiĉno, kao što su: Cd, Pb, Hg, As, Tl i U [Sekulić, 2003].Teški metali se odlikuju razliĉitim hemijskim i fiziološkim dejstvom. Neki od njih su neophodni zaţive organizme (Zn, Fe, Mo, Mn, Co, Cu i Se), a osim njih vjerovatno i Cr, Ni i V [Kastori, 1983,1990]. Zajedniĉka im je osobina da i pri relativno malim koncentracijama djeluju toksiĉno. Prirodnozemljište zagaĊeno teškim metalima predstavlja veoma ozbiljan ekološki problem, pošto brojni metalikoji se nakupljaju u gornjem sloju zemljišta, predstavljaju potencijalnu opasnost neposrednogekološkog sistema i to za duţi vremenski period. Teški metali se i prirodno nalaze u zemljištu, uodreĊenim koncentracijama i vode porijeklo od matiĉnog supstrata na kojem je zemljište nastalo. Upovršinskim horizontima zemljišta ĉesto se mogu naći i teški metali koji nisu pedogenetskog, većantropogenog porijekla, odnosno, dospjeli su u zemljište kao posljedica razliĉitih ljudskih aktivnosti(industrija, energetika, sagorjevanje fosilnih goriva, primjena agrohemikalija, atmosferska depozicija,itd.). Problematika teških metala, kao i mogućnosti smanjenja njihovih štetnih uticaja u zemljištu jeaktuleno već duţi niz godina u svijetu [Merrington et al., 2002; Terry and Bañuelos, 2000)]. Naprostorima BiH i Srbije u prethodnom periodu vršena su ispitivanja prisustva štetnih materija kako uprirodnim tako i u tehnogenim zemljištima [Sufi-Mićić, 2008; Stojanović i sar., 1977; Stojanović isar., 1981], kao i mogućnosti remedijacije kontaminiranih zemljišta [Milenković, 2010; Borišev, 2010;Marković i sar., 2007; Marić, 2006]Cilj istraţivanja je fokusiran na potencijalnu kontaminaciju tehnogenih zemljišta površinskog kopaRaškovac u Stanarima (opština Doboj, Republika Srpska) teškim metalima. Na ovom kopu se već 3decenije odvija površinska eksploatacija lignita, sa prisutnim konsekvencama koje primjenjenatehnologija eksploatacije prezentuje.Tokom površinske eksploatacije otkrivke i uglja, te rekultivacije zemljišta degradiranih ovim naĉinomneophodno je ispitivanje hemijskog sastava oštećenih podruĉja i tehnogenih zemljišta. Tako je uEkološkoj dozvoli (br. 16-92-253/07, od 05.10.2007.) za ''EFT - Rudnik i termoelektrana Stanari'',izdane od strane Ministarstva za graĊevinarstvo, urbanizam i ekologiju u Vladi Republike Srpske, kaoobavezna mjera monitoringa zemljišta naloţeno je praćenje stanja novoformiranih tehnogenihzemljišta na formiranim odlagalištima (deposoli i rekultisoli). To podrazumjeva godišnje ispitivanjefiziĉkih i hemijskih karakteristika ovih tehnosola. Ispitivane eventualne štetne materije na pomenutojlokaciji bile bi industrijskog – rudarskog porijekla.Materijal i metode radaLaboratorijske analize su vršene 2009. i 2010. godine. Uzorkovanje je izvršeno na spoljašnjem iunutrašnjem odlagalištu površinskog kopa Raškovac u Stanarima. Uzorci su uzeti sa dubine 0-30 cm,pri ĉemu je sa svakog odlagališta (unutrašnje i vanjsko odlagalište) uzeto po pet prosjeĉnih uzoraka.535