Nummer 3/2011 (.pdf) - FOD Sociale Zekerheid

DE HERVORMINGEN VAN DE VERZORGINGSSTAAT IN DUITSLANDIn deel 3 tonen we aan dat de ontwikkeling van de verzorgingsstaat tot in 2008 indrie periodes kan worden onderverdeeld. Tijdens de eerste periode, die loopt vanongeveer het midden van de jaren zeventig tot het midden van de jaren negentig,vonden voornamelijk veranderingen “van eerste of tweede rang” plaats (volgens dedoor Hall [1993] gebruikte terminologie). Deze eerste periode werd gekenmerktdoor beperkte, van een gevolgd pad afhankelijke veranderingen binnen het gevestigdesocialeverzekeringsparadigma. De tweede periode daarentegen – tweede helftvan de jaren negentig – kan eerder een overgangsperiode worden genoemd, waarinde Duitse Sozialstaat geleidelijk aan “ontdooit”. Niet in het minst ten gevolge vande fiscale kosten van de hereniging van Duitsland veranderde het politieke discoursvan sociale verzekering als een afdoende, probleemoplossende technologie, naarsociale verzekering als een probleem op zich. Bijgevolg werden arbeidskostenandere dan loon, globalisering en intergenerationele kansgelijkheid dé trefwoordenvoor de “sociale constructie van een verplichting” om te hervormen (Cox, 2001).Zo werd de weg gebaand voor een ideële verandering die tot uitdrukking kwam iningrijpende structuurveranderingen tijdens de derde periode. Deze periode ving aanomstreeks het jaar 2000 en loopt nog door. Ze wordt getypeerd door een transformatievan bepaalde beleidsdomeinen binnen nieuwe paradigma’s.Het vierde deel is gewijd aan een beoordeling van de omvang en de patronen indeze veranderingen, in vergelijking met de vorm van de verzorgingsstaat aan heteinde van de jaren zeventig. In deel 5 zoek ik naar factoren die het omslachtigetransformatieproces van de socialeverzekeringsstaat kunnen verklaren, alsook desprongen die tijdens de derde periode werden gemaakt. Het slotgedeelte zet eenaantal voorstellen op een rijtje betreffende de gekozen weg die met de veranderingenmoet worden gevolgd om van het Bismarckiaanse erfgoed af te stappen. Verderonderzoeken we de politieke gevolgen en gaan we na of Duitsland (tijdelijk) aaneen nieuwe periode is begonnen, die we “het einde van de heffingen” zouden kunnennoemen.2. DE DUITSE SOCIALEVERZEKERINGSSTAAT ZOALS WE HEM KENDEN2.1. SOCIALE ZEKERHEID GEBASEERD OP DE STANDAARDARBEIDSVERHOUDINGVanaf het prille begin van de jaren 1880 concentreerde het Duitse socialezekerheidsstelselzich op de loontrekkenden. Het ontwikkelde zich volgenshet concept van een “standaardarbeidsverhouding” (SAV), hoewel deze term pas in1985 werd ingevoerd als een soort van maatstaf voor het bestuderen van de veranderingenen de daarmee samengaande risico’s op de arbeidsmarkt en in hetsocialebeschermingssysteem (Mückenberger, 1985). Door de wisselwerking tussende overheidstussenkomst in de werking van de arbeidsmarkt (regulerend beleid), deresultaten van collectief onderhandelen en de regels van de sociale gewoontes,werd het arbeidscontract geleidelijk aan verrijkt met individuele en collectieve statusrechtendie arbeid in dienstverband en de uitwisseling daarvan regelen (Hinrichs,1991, 1996). Als norm en als (ooit) overheersende realiteit impliceert de SAV de339