Morze Bałtyckie - o tym warto wiedzieć

Substancje toksyczne mogą być adsorbowane na powierzchni różnych roślin wodnych:
komórek fitoplanktonu, plech glonów, liści roślin wyższych. Utrudniają one przebieg
naturalnych procesów zachodzących pomiędzy organizmami a środowiskiem. Niektóre
substancje toksyczne, po przeniknięciu do wnętrza komórki, negatywnie wpływają
na proces fotosyntezy hamując wytwarzanie chlorofilu lub opóźniając przyrost
biomasy. Nawet jeśli nie wywołują one bezpośrednio widocznych szkodliwych efektów
u fitoplanktonu, to właśnie te mikroskopijne, ale bardzo liczne organizmy intensywnie,
biernie (adsorpcja na powierzchni komórki) bądź czynnie (wbudowywanie w struktury
komórki) usuwają z wody największe ilości substancji toksycznych. Krótkożyjący (kilka
godzin bądź kilka dni) fitoplankton przekazuje więc swoim konsumentom pewien ładunek
trucizn, których działanie objawia się niekorzystnie dopiero na wyższych poziomach
troficznych.
Różne sposoby odżywiania się zwierząt i zajmowane przez nich miejsce w sieci troficznej
decydują o potencjalnym ładunku substancji toksycznych, jaki zwierzęta mogą
otrzymać. Roślinożercy, filtratory, detrytożercy znajdujące się na niższych poziomach
piramidy troficznej, pobierają bezpośrednio ze środowiska szkodliwe związki i gromadzą
je w sobie, a następnie przekazują dalej swoim konsumentom. W ten sposób drapieżniki
stojące na szczycie piramidy otrzymują wszystko to, co zostało pochłonięte przez kolejne
ogniwa łańcucha pokarmowego. Ocenia się, że przy przejściu na wyższy poziom sieci
troficznej ilość nagromadzonych substancji toksycznych zwiększa się 3–5 razy. Zjawisko
takie nazywane jest biomagnifikacją.
Substancje toksyczne są przenoszone nie tylko z jednego gatunku do drugiego, ale również
w obrębie tego samego gatunku z jednego pokolenia na drugie. Ciężarne samice
morskich ssaków, poprzez krew, przekazują płodowi związki chemiczne. Również mleko
ssaków stanowi istotną drogę transportu i przyczynia się do podwyższania poziomu
trucizn w tkankach karmionych dzieci. U zwierząt składających jaja, ptaków i ryb,
rozwijający się zarodek, który czerpie pokarm z wytworzonych przez samicę zapasów
zmagazynowanych w postaci woreczka żółtkowego, może otrzymać tą drogą ładunki
substancji toksycznych przekazanych z organizmu macierzyńskiego.
Osobnym problemem są zaburzenia związane z rozmnażaniem organizmów. Procesy
reprodukcji i wzrostu są tak wrażliwe, że w wielu przypadkach nawet bardzo niska koncentracja
substancji toksycznych wywołuje poważne komplikacje. Zazwyczaj wczesnym
rezultatem zatrucia jest obniżenie wytwarzania, a nawet zanik hormonów płciowych.
U ssaków (foki) powoduje to różne patologiczne zmiany narządów rodnych, zaburzenia
ciąży lub bezpłodność. U niektórych gatunków ryb i ptaków koncentracja trucizn
w jajach jest wystarczająco wysoka, aby spowodować śmierć zarodka. Przypuszcza się,
że DDT i PCB, wpływając na gospodarkę wapniową ustroju, wywołują komplikacje podczas
formowania się skorupek jaj ptaków. Skorupki stają się cieńsze i łamliwe, co kończy
się rozbiciem jaj podczas wysiadywania. Nasilenie tego zjawiska stwierdzono u bielika,
w wyniku czego istnienie jego populacji w rejonie Morza Bałtyckiego zostało zagrożone.
Bardzo niebezpieczne dla zwierząt są zaburzenia w funkcjonowaniu mięśni spowodowane
obecnością substancji toksycznych. Zaobserwowano, że ptaki, u których stwierdzono
wysokie stężenia DDT, PCB czy organicznych związków rtęci, mają trudności
z lataniem. Wiąże się to osłabieniem zdolności zdobywania pokarmu, co nie tylko stanowi
bezpośrednie zagrożenie ich życia, ale także rzutuje na możliwość wykarmienia przez
nich potomstwa. Zaburzenia w przyswajaniu pokarmu, a zatem w prawidłowym budo-
101