Morze Bałtyckie - o tym warto wiedzieć

Funkcjonowanie ekosystemu Bałtyku jest kontrolowane
przez położenie i historię formowania się tego morza.
W ciągu ostatnich 10000 lat, Bałtyk przechodził co najmniej 6 dużych i kilka mniejszych
zmian zasolenia i temperatury. Dla zilustrowania znaczenia tych faz rozwojowych
dla ekosystemu dzisiejszego Bałtyku warto przedstawić krótką charakterystykę funkcjonowania
ekosystemu w dwóch skrajnych fazach – zimnej i słonawej (Morze Yoldia
10000–9000 lat temu) oraz ciepłej i słodkowodnej (Jezioro Ancylusowe 9000–8000 lat
temu).
Bałtyckie Morze Yoldia miało charakter zbliżony do dzisiejszego, słonawego i oligotroficznego
Morza Karskiego. W czasie jesieni, podczas formowania się zimowej pokrywy
lodowej, następowało pionowe mieszanie (konwekcja) wody do warstwy skoku gęstości,
a w płytkich akwenach aż do dna. W efekcie Morze Yoldia miało zimne, dobrze natlenione
wody oraz zapewnione coroczne wynoszenie substancji biogenicznych z dna do powierzchni.
Możemy sądzić, że podobnie jak w dzisiejszych morzach arktycznych występował
bardzo intensywny, wiosenny zakwit fitoplanktonu, poprzedzający pojawienie się
nowej generacji zooplanktonu. Rozwój fitoplanktonu regulowany jest przede wszystkim
cyklem oświetlenia. Przy pewnej długości dnia (charakterystycznej dla poszczególnych
gatunków i grup glonów), wiosną ilość światła jest już wystarczająca do efektywnej fotosyntezy.
Komórki glonów dzielą się szybko, wykorzystując bogate, po okresie zimowym,
zapasy soli biogenicznych. Wiosenne nasłonecznienie ogrzewa powierzchniową warstwę
wód, a topniejące lody dodają warstwę słodkich wód na powierzchni morza i powodują
powstanie uwarstwienia (stratyfikacji) gęstościowego. Dzielące się komórki glonów
opadają powoli w kolumnie wody (sedymentują). Nie opadają one jednak na dno, ponieważ
zatrzymują się na warstwie skoku gęstości. Taki jest przebieg zakwitu, który
trwa aż do wyczerpania substancji biogenicznych w górnej warstwie wody. Organizmy
zwierzęce (zooplankton) podlegają jednak innemu mechanizmowi regulacyjnemu. Dla
nich ważniejsza niż światło jest temperatura wody. Wczesną wiosną, gdy światła jest
już dużo, ale woda ma wciąż niską temperaturę, rozwój jaj i larw skorupiaków planktonowych
jest bardzo powolny (20 dni trwa inkubacja jaja widłonoga w temperaturze
około 1 ℃). Późną wiosną, kiedy wzrasta temperatura wody, tempo rozwoju zooplanktonu
również wzrasta (inkubacja jaja widłonoga trwa 5 dni w temperaturze 6 ℃). W tym
czasie fitoplankton zbliża się już do wyczerpania zapasów soli biogenicznych i zakwit ma
się ku końcowi. Tak więc szczyt rozwoju zooplanktonu w morzach zimnych przypada
po szczycie rozwoju fitoplanktonu. To rozminięcie się w czasie powoduje opadanie na dno
(sedymentację) wielkiej ilości nieskonsumowanego w toni wodnej planktonu roślinnego
i dostarcza pokarmu dla żyjących na dnie organizmów filtrujących i mułożernych. Dzięki
zimowej konwekcji nie groziło powstanie deficytu tlenowego przy dnie. Bałtyk nie
leży w strefie polarnego cyklu oświetlenia, a światło dostępne do fotosyntezy występuje
przez cały rok, więc zakwit fitoplanktonu w Morzu Yoldia mógł wystąpić jeszcze
raz późnym latem i wczesną jesienią, w oparciu o zregenerowane substancje biogeniczne
po pierwszym wiosennym kwitnieniu. Lód morski występował wówczas przez wiele
miesięcy w roku, dodatkową produkcję pierwotną zapewniała flora lodowa – wyspecjalizowane
gatunki okrzemek, które rozwijają się na dolnej warstwie lodu. Morze zimne nie
oznacza morza ubogiego, strefy subarktyczne z sezonowo występującym lodem morskim
należą do najbardziej produktywnych obszarów morskich na świecie. Po arktycznej fazie
21