Morze Bałtyckie - o tym warto wiedzieć

Większość obszarów bałtyckich charakteryzuje się nadwyżką fosforu, zatem czynnikiem
ograniczającym rozwój glonów i roślin naczyniowych jest azot. Jednakże niektóre
sinice, przyswajając azot cząsteczkowy z atmosfery, potrafią kompensować brak rozpuszczonych
w wodzie nieorganicznych związków azotu i rozwijać się bardzo dobrze w tych
warunkach. Limitacja przez fosfor odgrywa bardzo ważną rolę w północnym rejonie
Zatoki Botnickiej i wschodnim Zatoki Ryskiej oraz lokalnie na pozostałych obszarach.
Krzem jak dotąd nie stanowi czynnika ograniczającego produkcję pierwotną, choć jest
znacznie zużywany podczas intensywnych wiosennych zakwitów okrzemek.
Poziome rozmieszczenie substancji biogenicznych w warstwie eufotycznej podczas
okresu zimowego (tj. przed regionalnie zróżnicowanym początkiem wiosennego zakwitu)
nie jest równomierne. Stężenie azotu z wysokiego poziomu 6–9 µmol dm −3 w Kattegacie
i Morzu Bełtów spada wzdłuż przekroju przez Głębię Bornholmską i Basen Gotlandzki
do około 4 µmol dm −3 , podczas gdy stężenie fosforu jest raczej jednakowe i wynosi
0,6–0,9 µmol dm −3 . Najwyższe koncentracje substancji odżywczych notuje się w estuariach,
wodach przybrzeżnych i rejonach upwellingów.
Pionowy rozkład koncentracji substancji odżywczych zależy od regionalnych warunków
hydrologicznych. Generalnie halokliny są także „biogenoklinami”, oddzielającymi
wody powierzchniowe z niższą koncentracją substancji biogenicznych od wód przydennych
bogatych w te substancje. Z faktu, że dekompozycja i mineralizacja dużej części
materii przebiegają głównie w głębszych, przydennych warstwach wody i osadu, środowiska
te stanowią rezerwuar substancji odżywczych. Jednakże w warunkach beztlenowych,
przy udziale bakterii, przebiegają reakcje chemiczne, których ostatecznym produktem
jest azot cząsteczkowy. Pierwiastek ten, mimo że unosi się do warstwy eufotycznej, z powodu
występowania w formie nieprzyswajalnej przez rośliny, jest dla nich bezużyteczny.
Natomiast środowisko beztlenowe podnosi stężenie fosforanów w wodzie.
Sezonowe zróżnicowanie stężenia substancji odżywczych warunkuje roczny cykl rozwoju
fitoplanktonu. Przebieg rozwoju fitoplanktonu jest podobny na całym obszarze
Bałtyku. Charakteryzuje się on intensywnym, lecz krótkotrwałym wiosennym szczytem
zakwitu okrzemek, po którym, poczynając od połowy lata aż do jesieni, następują
zakwity innych glonów. Po wiosennym zakwicie stężenie substancji biogenicznych w wodzie
znacznie spada. Ten niski poziom, z powodu letnich, słabych, pionowych ruchów
wody, jest utrzymywany aż do jesieni. Jesienią, dzięki mieszaniu wody, wynoszone z jej
przydennych warstw, zregenerowane substancje odżywcze wzbogacają strefę eufotyczną.
Dopływ ten jest na tyle duży, że mniej intensywna niż wiosenna, jesienna produkcja
nie powoduje wyczerpania substancji biogenicznych. Zimowe zahamowanie produkcji
pierwotnej (za mało światła i zbyt niska temperatura) umożliwia pełne zregenerowanie
zapasu substancji odżywczych w strefie eufotycznej.
Substancje odżywcze dostają się do Bałtyku z różnych źródeł, którymi są:
– lądowe źródła punktowe (kolektory zrzutowe z zakładów przemysłowych i rolniczych
oraz oczyszczalni ścieków);
– lądowe źródła rozproszone (tereny rolnicze i leśne, odpływ z kanalizacji ulicznej miast);
– dopływ z atmosfery;
– uwalnianie z osadów morskich.
Około połowa całkowitej ilości azotu i około 10 % fosforu dostaje się do morza z atmosfery,
a pozostała część drogą wodną. W bieżącym stuleciu wzrost ilości substancji
biogenicznych w Morzu Bałtyckim nastąpił przede wszystkim z powodu nadmiernego:
85