Morze Bałtyckie - o tym warto wiedzieć

Bioróżnorodność może być rozpatrywana w różnych kategoriach:
– Zróżnicowanie genetyczne wewnątrz populacji (poziom heterozygotyczności populacji).
Zazwyczaj heterozygotyczność populacji morskich jest wyższa niż słodkowodnych,
ponieważ gatunki morskie mają szersze areały, większe populacje i łatwiejszą
zdolność rozprzestrzeniania się (dyspersji). Z tych powodów populacje zamieszkujące
półzamknięte Morze Bałtyckie mają niższy stopień różnorodności genetycznej w porównaniu
do analogicznych populacji z Morza Północnego.
– Różnorodność gatunkowa, tj. liczba gatunków, które można znaleźć na danym terenie.
Najczęściej przedstawia się ją w stosunku do liczby osobników, czyli np. ile gatunków
znajduje się w 100 losowo zebranych osobnikach z danego terenu. Całkowita liczba
gatunków nie jest w Bałtyku wysoka. Dodatkowo, wiele gatunków reprezentowanych
jest przez bardzo liczne populacje, co obniża wskaźniki bioróżnorodności.
– Bioróżnorodność filetyczna, która określa, ile na danym terenie występuje dużych jednostek
taksonomicznych, takich jak rzędy, gromady lub typy. Nowoczesne systemy
oceny jakości środowiska opierają się coraz częściej na różnorodności filetycznej, ponieważ
oznaczanie gatunków jest często bardzo pracochłonne i możliwe tylko przez
nielicznych specjalistów. Bałtyk cechuje niski poziom różnorodności filetycznej, ponieważ
wiele typów taksonomicznych występuje tylko w morzach pełnosłonych.
– Różnorodność siedlisk ekologicznych odzwierciedla zróżnicowanie fizyczne środowiska,
takie jak uwarstwienie hydrologiczne toni wodnej, występowanie różnych rodzajów
dna, typów wybrzeży itd. Pod tym względem Bałtyk nie jest wcale mniej zróżnicowany
niż sąsiednie morza (Północne czy Białe). Trzeba jednak pamiętać, że niektóre siedliska
w Bałtyku nie nadają się do zamieszkania (beztlenowe strefy głębi bałtyckich).
– Różnorodność nisz ekologicznych oznacza liczbę funkcji, które mogą pełnić organizmy
w ekosystemie. Obrazowo przedstawia się to jako „rynek pracy i zawody” podejmowane
przez poszczególne gatunki. W ten sposób określa się powiązania między organizmami,
np. ile jest miejsc dla dużych drapieżników a ile dla żerujących na dnie
roślinożerców. Im więcej jest możliwości „pracy” dla różnych gatunków, tym większa
jest różnorodność nisz. Na pytanie „ile jest nisz w ekosystemie?” nie można odpowiedzieć
przed jego zbadaniem. Dopiero analiza już istniejącego ekosystemu daje nam
informację o występujących niszach. Zakłada się, że w naturalnych ekosystemach nie
występują nie wykorzystane nisze ekologiczne. Na Bałtyku ten temat stanowi od lat
kontrowersję – czy eliminacja wielu gatunków przez człowieka stworzyła miejsce dla
innych gatunków? Czy miejsce szczupaka i łososia może zająć inny drapieżnik – foka?
Bałtyk ma mniejszą różnorodność nisz w porównaniu z Morzem Północnym – np. liczba
dużych drapieżnych ryb pelagicznych w Morzu Północnym przekracza 20 gatunków,
podczas gdy w Bałtyku można do tej kategorii zaliczyć 1 lub 2 gatunki.
– Fragmentacja siedlisk jest ostatnio uznawana za jeden z najważniejszych czynników
ograniczających bioróżnorodność. Problem ten opiera się na teorii biogeografii wysp
McArthura i Wilsona, która mówi, że w danym regionie liczba gatunków zależy wprost
proporcjonalnie od całkowitej powierzchni wyspy (obszaru nadającego się do zasiedlenia).
Konsekwencją tego jest fakt, że bioróżnorodność nie może utrzymać się na niewielkich
obszarach. Do jej utrzymania niezbędny jest pewien krytyczny areał. Istnienie
20 małych rezerwatów fauny morskiej utrzyma mniej gatunków niż jeden duży. Bałtyk
jest szczególnie narażony na fragmentację siedlisk. Rozdzielają je strefy azoiczne
na głębiach, a na wybrzeżach obszary zagospodarowane, refulowane itd.
33