Morze Bałtyckie - o tym warto wiedzieć

Bałtyku pozostały do dziś nieliczne reliktowe gatunki małży, skorupiaków i ryb. Współczesne
rozmieszczenie takich reliktów polodowcowych jak podwój Saduria entomon czy
lasonóg Mysis relicta obejmuje również wody słodkie – polodowcowe jeziora w Szwecji
i Finlandii. Dawniej morskie polodowcowe gatunki reliktowe można było spotkać również
w naszych jeziorach przybrzeżnych, ale zanieczyszczenia doprowadziły do wymarcia
tych wrażliwych i mało licznych gatunków na terenie Polski. Poza reliktowymi populacjami
w Bałtyku, podwoje, lasonogi i obunogi występują dziś w słonawych rejonach
mórz Arktyki, głównie Morza Białego, Barentsa i Karskiego.
Drugą skrajnością w rozwoju Bałtyku była faza Jeziora Ancylusowego. Bałtyk stał
się wówczas wielkim jeziorem o śladowej ilości soli w wodzie. W tym okresie dominowała
słodkowodna fauna małży i ślimaków. Do dziś pozostały w Bałtyku takie gatunki jak
Ancylus fluviatilis, Lymnaea peregra i inne. Przez analogię z podobnymi zbiornikami
(wielkie jeziora kanadyjskie) można przypuszczać, że Bałtyk był oligotroficznym (mało
produktywnym) zbiornikiem ze znacznym udziałem zielenic w produkcji pierwotnej.
Występowały wówczas rozległe płycizny porośnięte szuwarami, na których później odkładał
się torf. W porównaniu z fazą Yoldia, podstawowe znaczenie w przepływie energii
miał przepływ pelagiczny (od fitoplanktonu do ryb pelagicznych).
Współcześnie obserwuje się wzrost liczby gatunków morskich w faunie Bałtyku. Mogłoby
to świadczyć o tym, że Bałtyk ewoluuje od słonawowodnego morza oligotroficznego
do coraz bardziej słonego morza o charakterze eutroficznym. Ponieważ żadne dane
hydrologiczne nie potwierdzają takiego stwierdzenia (zasolenie nie zwiększa się), należy
przyjąć, że proces oceanizacji naszej fauny jest po prostu efektem czasu. W miarę upływu
lat coraz więcej eurytopowych (konformistycznych) gatunków przedostaje się z Morza
Północnego do Bałtyku. Niektóre z nich pozostają tu tylko na okres swego życia nie
rozmnażając się, inne na kilka lub więcej pokoleń znajdują dogodne warunki. Proces
ten trwa od dawna. Szereg gatunków typowych dla dzisiejszej fauny to przybysze, którzy
znaleźli się w naturalny sposób bądź zostali nieświadomie przetransportowani przez
ludzi w czasie ostatniego tysiąca lat. Np. piaskołaz Mya arenaria został przywieziony
do Europy z wybrzeży Ameryki Północnej. Kraby (Rhithropanopeus harrisii, Eriocheir
sinensis oraz Carcinus maenas) przywleczone zostały z wodami balastowymi z Ameryki
i Azji podobnie jak wieloszczet Marenzelleria neglecta. W podobny sposób znalazł się tutaj
ślimak Potamopyrgus jenkinsi, który przybył w XIX w. z Nowej Zelandii. Trzeba też
pamiętać o gatunkach słonawowodnych i słodkowodnych importowanych współczesnie
do Bałtyku z rejonu Morza Czarnego i Kaspijskiego (babka bycza Neogobius melanostomus,
racicznica Dreissena polymorpha, okazjonalnie pojawiające się skorupiaki obunogie
i szczeponogie).
Charakterystyczną cechą fauny dennej Bałtyku jest mały udział zwierząt przechodzących
w rozwoju stadium larwy planktonowej (pelagicznej) – w Morzu Północnym
jest ich około 33 %, a w Bałtyku tylko 10 %. Prawdopodobnie zjawisko to wiąże się
z mniejszą i mniej przewidywalną produkcją pierwotną Bałtyku w porównaniu z Morzem
Północnym oraz z jego niskim zasoleniem. Stadium larwalne zwierzęcia bentosowego żyjące
w planktonie pozwala lepiej wykorzystać zasoby środowiska, zmniejsza konkurencję
pomiędzy pokoleniem rodzicielskim a potomstwem oraz sprzyja rozprzestrzenianiu się
gatunku. Larwy planktonowe są jednak wrażliwe na zmiany środowiska i brak pokarmu,
a ich przeżycie często wymaga specjalnych, kosztownych energetycznie przystosowań.
22