Morze Bałtyckie - o tym warto wiedzieć

Przewaga wypływu wody z Bałtyku, wynikająca z jego wyższego poziomu, z jednoczesnymi
wlewami słonej wody przy dnie, przypomina typową cyrkulację w ujściach
rzecznych, która nosi nazwę cyrkulacji estuariowej. Stąd często spotkać można stwierdzenie
o estuariowym charakterze Morza Bałtyckiego.
W okresie zimy na Bałtyku pojawia się lód. Ze względu na duże zróżnicowanie klimatyczne
od północnych do południowych krańców morza, prawdopodobieństwo wystąpienia
zjawisk lodowych na morzu zmienia się w znaczącym stopniu w miarę przesuwania
się z północy na południe. Występowanie pokrywy lodowej w północnej części Bałtyku
jest znaczącym elementem środowiska, ze względu na długi czas jej występowania.
W Zatoce Botnickiej corocznie lód pokrywa powierzchnię wody przez cztery do pięciu
miesięcy. Okres występowania zjawisk lodowych zmniejsza się z północy na południe.
Intensywność zjawisk lodowych na Bałtyku zmienia się z roku na rok. W czasie ostrych
zim zjawiska lodowe występują na całym Bałtyku, w czasie zim łagodnych na Bałtyku
Właściwym lód nie występuje.
Fauna i flora Bałtyku odzwierciedla skromne możliwości,
które stwarza środowisko młodego, izolowanego morza.
Dlaczego zasolenie jest problemem dla organizmów wodnych?
Przejście ze środowiska morskiego do słonawowodnego, jak i przejście organizmów
słodkowodnych do morza, wymaga pokonania różnicy gęstości środowiska wodnego.
Płynące z wodą rzeczną do morza ryby i bezkręgowce mają płyny ustrojowe o wysokiej
gęstości, ich błony komórkowe działają w kierunku zatrzymania koncentracji soli
wewnątrz ustroju. Po wpłynięciu do morza, następuje odwrócenie sytuacji – środowisko
jest bardziej nasycone solami niż wnętrze organizmu i konieczne jest przestawienie
funkcjonowania na powstrzymanie wody przed wypływaniem z komórek. Osmoza, czyli
selektywne przepuszczanie soli przez błony komórkowe w kierunku wyrównania ciśnienia
hydrostatycznego, może być regulowana na rozmaite sposoby. Pod względem reakcji
na zmiany zasolenia organizmy wodne dzieli się zwykle na osmokonformistyczne (regulacja
płynów ustrojowych do stężenia w środowisku) oraz osmoregulujące (utrzymujące
gęstość płynów ustrojowych inną niż w środowisku zewnętrznym). Organizmy euryhalinowe
to takie, które mogą żyć w bardzo szerokim przedziale zasolenia od wody słodkiej
do morskiej. Wśród nich są zarówno osmokonformiści, jak i osmoregulatorzy. Organizmy
stenohalinowe to takie, które wytrzymują bardzo niewielki zakres zmian zasolenia.
Do tej grupy należą wyłącznie gatunki osmoregulacyjne, ale ich zdolności do osmoregulacji
są bardzo słabe.
W dzisiejszym Bałtyku, gdzie znaczna większość obszaru morskiego ma zasolenie
pomiędzy 5 a 8 PSU, środowisko jest zbyt wysłodzone dla prawdziwie morskiej fauny
i zbyt słone dla organizmów słodkowodnych. Zakres 5–8 PSU określany jest często w literaturze
jako „strefa minimum gatunkowego”. We wszystkich niemal morzach świata,
gdzie można zaobserwować przejście od wód słodkich do pełnomorskich, najmniej gatunków
znajduje się właśnie w tym przedziale zasolenia. Oznacza to, że Bałtyk, ze względu
31