Rys. 1.2 Historyczne etapy formowania się Morza <strong>Bałtyckie</strong>go (na podstawie różnych źródeł) 12
w morzu. Historia nazwy obecnej fazy Bałtyku ma znaczenie symboliczne, gdyż w naszych czasach o warunkach środowiska Morza <strong>Bałtyckie</strong>go, oprócz sił przyrody, zaczęła także decydować działalność człowieka. Obecny klimat i ukształtowanie dna Bałtyku mają decydujący wpływ na mechanizmy mieszania wód tego morza. Bałtyk jest częścią wszechoceanu, który obejmuje zespół wszystkich oceanów i połączonych z nimi mórz, stanowiąc ogromną masę w miarę jednorodnej, słonej, czystej wody. Gdybyśmy chcieli porównać objętość wody Bałtyku i wszechoceanu, to przyjmując, że cała woda Bałtyku mieści się w wiadrze, wszechocean odpowiadałby basenowi pływackiemu średniej wielkości. Załóżmy, że woda w wiadrze, w przeciwieństwie do wody w basenie, nie zawiera soli. Gdybyśmy wiadro zanurzyli w basenie w taki sposób, aby istniało niewielkie połączenie, to o różnicy pomiędzy stężeniami soli w wodzie z wiadra i basenu decydowałaby intensywność wymiany wody pomiędzy <strong>tym</strong>i dwoma zbiornikami. Woda w Bałtyku posiada znacznie mniejsze zasolenie niż woda oceaniczna. Jest to rezultat dopływu wody słodkiej do morza z rzek i deszczu oraz utrudnionej wymiany wody bałtyckiej z oceanem. Woda oceaniczna jest skomplikowanym roztworem różnych soli w wodzie, które średnio biorąc stanowią 3,5 % lub 35 ‰ całkowitej masy oceanu. Ponad 99 % masy soli stanowi sześć pierwiastków: chlor (55 %), sód (31 %), magnez (4 %), siarka w postaci SO4 2− (8 %), wapń (1 %) i potas (1 %). Do ilościowego opisu soli w wodzie morskiej używa się pojęcia zasolenia, które najprościej można zdefiniować jako ilość substancji stałych rozpuszczonych w 1 kg wody morskiej. Przez wiele lat zasolenie wyrażano w promilach. Obecnie podaje się je w umownej jednostce zwanej PSU (ang. Practical Sainity Unit), która pod względem wielkości prawie dokładnie odpowiada promilowi zasolenia. Przeciętne zasolenie oceanów wynosi 34,7 PSU. Im większe zasolenie <strong>tym</strong> większa gęstość wody oraz niższa temperatura zamarzania, woda oceaniczna zamarza w temperaturze −1,9 ℃. Gęstość, czyli ciężar wody, zależy także od temperatury. Woda słodka osiąga maksymalną gęstość w temperaturze 4 ℃. Temperatura maksymalnej gęstości dla wody oceanicznej znajduje się poniżej temperatury zamarzania, oznacza to, że gęstość wody oceanicznej zawsze rośnie wraz ze spadkiem jej temperatury. Zmiany zasolenia (w PSU) wpływają około dziesięć razy mocniej na zmiany gęstości niż zmiany temperatury (w ℃). Oznacza to, że zmiana zasolenia o 1 PSU może być zrekompensowana zmianą temperatury o 10 ℃. Różnice gęstości wody decydują o procesach mieszania na głębokościach większych niż 40–80 m. Woda cięższa opada na dno, a woda lżejsza wypływa na powierzchnię. Wspomniane powyżej procesy mieszania i wymiany wody z wszechoceanem mają decydujący wpływ na kształtowanie środowiska Bałyku. Dno Bałtyku nie jest równe, lecz składa się z szeregu basenów oddzielonych od siebie progami. Gdyby poziom morza obniżył się o 50 m, z Bałtyku powstałoby kilka oddzielonych od siebie jezior. Dno tych basenów znajduje się na głębokości od 50 do 200 m. Miejsca, w których głębokość przekracza 200 m, stanowią niewielki procent powierzchni basenów. Noszą one nazwę głębi, z których najgłębsza Głębia Landsorcka osiąga głębokość 459 m. W cieśninach 13
Change language