recenzje - Portret

ecenzje
strumień świadomości niż rozsądny
remanent dotychczasowego życia.
2 stycznia też nie jest lepiej: „Staję.
Zdejmuję koszulkę, a za przeciwnika
mam lustro. Osąd będzie bezstronny”
(s. 7). Sprawdzona formuła powraca
zresztą niejednokrotnie, np. w maju,
kiedy autorka z nadejściem wiosny
konstatuje, że nie ma się w co
rozebrać, też możemy natknąć się
na taki oto zapis: „Mój ukochany
dzienniczku – za żadne skarby
nie zdradzę ci, ile ważę. Choć
zwierzałam się z paru spraw, z
pozoru bardziej intymnych” (s. 156).
Tym razem jednak nasza bohaterka
dodaje już refleksję wskazującą na
coś, do czego Bridget zdolna bywa
niezwykle rzadko – na umiejętność
myślenia, dystansu i analizy:
„Wszystko poddawałam jednak
głębokiej, słownej obróbce. Słowa
posiadają dar kamuflażu. A liczby
to nagość i bezwzględny porządek
czasu teraźniejszego. I dlatego,
kochany dzienniczku, kochamy
słowa i zdecydowanie nie lubimy
liczb” (s. 156). W miarę lektury
książka coraz wyraźniej zmienia
swój charakter i czytając późniejsze
opisy życia na diecie, przesycone
poczuciem humoru i autoironią,
nie mamy wątpliwości, że tym
razem odchudzanie stanowi jeden z
ułamków życia, a nie jego sens.
To, co szczególnie zainteresowało
mnie jako czytelniczkę, ma związek
z poszukiwaniem własnej tożsamości
i refleksja nad stosunkiem do matki.
Zwłaszcza ten drugi temat z punktu
widzenia krytyki feministycznej
jest niezwykle istotny, bo przez
wcześniejszą krytykę niedoceniany,
spychany na margines i skazany na
niebyt. Odzyskiwanie relacji matkacórka
to jeden z ważnych postulatów
feministycznej krytyki literackiej.
Bohaterka-narratorka jest
wychowywana w rodzinie niepełnej,
przez matkę i dziadków, rodziców
matki. Istotne jest to, że matka
bohaterki jest osobą niepełnosprawną
po przebytej chorobie Heinego
Medina: „Patrząc na życie mamy
z tak zwanego lotu ptaka, widzę w
nim wyraźnie dwa okresy. Podczas
pierwszego – idealistycznego –
walczyła o uznanie jej za kobietę
pełnowartościową i interesującą.
112
W drugim – realistycznym – odcinała kupony od
własnego inwalidztwa. Niestety, ja poznałam ją dopiero
w drugim” (s. 100-101). Relacji nie ułatwiał fakt, że
sama bohaterka była jako dziecko wielekroć i długo
hospitalizowana z powodu skrzywienia kręgosłupa.
Pisała wtedy listy, na które nie otrzymywała odpowiedzi
wcale, bądź nie takie, jakich oczekiwała. Żeby się
zdystansować od tych wydarzeń (zapewne wciąż jeszcze
bolą i wywołują cierpienie), autorka stosuje strategię
narratora trzecioosobowego, co w powieści pisanej jako
dziennik (narrator pierwszoosobowy) stanowi tym
wyraźniejszy sygnał, powodujący u czytelnika zatrzymanie
i prawdopodobnie dodatkową refleksję. „Pisała bowiem
te listy do kobiety, której specjaliści podówcześni
zrobili dwadzieściakilka operacji, której ciało skrócili o
dziewięć centymetrów. I której rodzina, zamieniona w
jeden wielki Kowalski przetrwalnik, uchowała się przed
największymi w historii specjalistami od zabijania” (s. 46).
Na zachwiane relacje matka-córka, swoistą zamianę ról,
odwrócenie stopnia dojrzałości, wskazuje jeszcze jeden
fragment powieści: „Mama miała wielkie złudzenia w
kwestii miłości. Moją wiedzą na ten temat biłam ją na
głowę, mając lat kilkanaście. Ona, z uporem godnym
gorszej sprawy, wierzyła za każdym razem, że się uda. Że
jak zainwestuje więcej i bardziej się postara, to zostanie
czterdziestoletnią Julią o kulach” (s. 53).
Drugi ważny temat w książce Moniki Rakusy to
poszukiwanie (odkrywanie) swojej tożsamości. W
przypadku bohaterki chodzi o zmaganie się ze swoim
żydostwem. O pochodzeniu dowiedziała się od matki w
sytuacji tragikomicznej – otóż dwie najlepsze koleżanki
w prowadzonej przez zakonnice szkole, do której
uczęszcza nasza bohaterka, są Żydówkami. Konieczność
zidentyfikowania się z kimś dorastającej dziewczynki
powoduje taki oto dialog z matką: „Wiesz, mamo, ja
bym tak bardzo chciała być Żydówką! Na co ona –
odpowiedziała nagle po piętnastu latach milczenia w
tej sprawie: - Naprawdę chciałabyś być Żydówką? No
więc jesteś nią! - Jak to… jestem?! - No tak. Żydostwo
dziedziczy się po matce. Ja jestem całkowitą Żydówką,
więc ty też! - ???” (s. 72). Ta wiedza owocuje w dorosłym
już życiu poszukiwaniem rodzinnych korzeni i
konfrontacją ze swoją przynależnością: „Dla mnie bycie
Żydem to bycie inteligentem. To sobie z nich wycinam.
Bycie Żydem to moja ucieczka przed pustką blokowisk
i tożsamością córki inwalidki, bez ojca. Dla mnie bycie
Żydem to wielki świat, który wykradam. To także świat
wielkich wartości, pod które się podszywam” (s.154). To
również fascynacja Holocaustem i trudna konstatacja: „[...]
przekonałam się po raz kolejny, że Holocaust przesłonił
mi świat. Ale dowiedziałam się, że jestem prawdopodobnie
ostatnim pokoleniem, które na to choruje” (s. 130).
Bohaterka książki Moniki Rakusy (może nawet ona
sama?) dorasta do swojej dojrzałości stopniowo i dzieje
się to na różnych płaszczyznach. Szczególne ważny – dla
czytelniczki (czytelnika) o sporym doświadczeniu w
pochłanianiu książek – jest dwuletni wykaz przeczytanych
i nieprzeczytanych książek. Konfrontuję z własnymi
lekturami, tymi przekartkowanymi i czytanymi po raz