recenzje - Portret

pełne otwarcie się na drugą osobę. W
świecie lalek te same postacie zdają
się zachowywać bardziej autentycznie
niż ludzie „z krwi i kości”.
Odkrywczo zainscenizowana jest
także scena z aktu I, a mianowicie
pożegnanie Jasia z kochanką:
muzyk (aktor w żywym planie)
rozmawia z Żoną Kowala (lalką).
Pozwala to interpretować postać
kochanki (lalki) jako istoty, która
nie jest w stanie zatrzymać przy
sobie Jasia (artysty, którego „coś gna,
dal woła”). Gdy wysoki Jaś pochyli
się, by porozmawiać z niewielką
marionetką kochanki, przed naszymi
oczami rysuje się scena jak z baśni
o olbrzymach, którzy chcą dzielić
los ludzi. Widać wyraźnie, że
związek muzyka z wiejską kobietą
jest niemożliwy, już nawet nie tylko
dlatego, że jest ona zamężna, ale
również za sprawą odmiennego
statusu ontologicznego: lalka nigdy
nie stanie się równa człowiekowi.
Wzruszająca jest tym bardziej
scena, gdy niewielka marionetka,
podniesiona na dłoni Jasia, spróbuje
uściskać kochanka i jedyne, co
będzie mogła zrobić (będąc tak
nieproporcjonalnie mniejszą), to
położyć się na głowie artysty.
Inaczej wykorzystują atrapę
twórcy spektaklu pt. „Złamane
paznokcie. Rzecz o Marlene
Dietrich”. W monodramie Anny
Skubik, wyreżyserowanym przez
Romualda Wicza-Pokojskiego, lalkaodpowiednik
Dietrich staje się nie
tylko rozmówczynią bohaterki, ale
również jej nauczycielką, wzorem do
naśladowania.
Wykorzystanie w tym spektaklu
lalki pozwoliło nie tylko znaleźć
ciekawą formę dla monodramu, ale
również uwypukliło dość istotny
element portretu psychologicznego
gwiazdy. Marlene Dietrich to
przede wszystkim ikona kultury,
pewien trudny do osiągnięcia
ideał, rozpoznawalna po niskim
głosie, perfekcyjnie dopracowanym
wyglądzie i wdzięku scenicznym.
Niewiele wiemy już o jej problemach
oraz o cenie, jaką musiała zapłacić
za bycie sławną. Wizerunek
wykreowany przez kulturę masową
jest zredukowany do kilku rysów,
tak jakby u jego podstaw stała nie
złożona osobowość, istota ludzka,
182
która ma prawo do słabości, ale ktoś przypominający lalkę:
zawsze uśmiechnięty, zadowolony i nie tracący nic ze swego
uroku. W spektaklu Teatru Wiczy podejmuje się rozmowę z
tym właśnie portretem, ale nie rzez rekonstrukcję biografii, ale
poprzez zaakcentowanie kontarastu, który powstaje pomiędzy
bohaterką monodramu młodą kobietą, marząca o karierze
artystki, a starą, szmacianą lalką symbolizującą Marlene
Dietrich. Zmęczona życiem Dietrich, ubrana w błyszczącą
suknię, z deteminacją zdradza adeptce „wiedzy tajemnej”
wszystkie sposoby na to, jak stać się ikoną kobiecości. Na liście
wskazówek znajdziemy: stosowanie „zastrzyku młodości”,
czyli wstrzykiwanie sobie substancji z tkanek owiec, noszenie
gumowego gorsetu, przesadną artykulację wyrazu „kobieta”,
medytacyjne wręcz wsłuchiwanie się w oklaski publiczności.
Animując podobiznę gwiazdy bohaterka dąży do tego, by
stać się taką, jak ona: na naszych oczach miksuje owcze mięso,
pozuje, śpiewa piosenki Marlene, po to, by metaforycznie i
dosłownie „zrosnąć się” z ikoną. W środku bowiem spektaklu
oglądamy już przedziwny twór o dwóch korpusach i tylko
dwóch nogach: kobietę powstałą ze złączenia kukły z
ciałem aktorki (za sprawą technicznego triku polegajacego
na potraktowaniu lalki jako części kostiumu). To dosłowne
zinterpretowanie połączenia się z ideałem daje ciekawy efekt
teatralny, bo powstały w ten sposób „mutant” obrazuje ciężar
bycia gwiazdą. Przez moment bohaterka ma możliwość
dzielenia losu Dietrich, staje się częścią jej „ciała”, może
doświadczyć tego, czego tak pragnie. Niełatwe to zadanie
być wsparciem dla Dietrich, dlatego obciążona „uczennica”
zdecyduje się rozłączyć z kukłą, a wtedy okaże się, że nie jest
to takie proste, wymaga fizycznego wręcz wysiłku. Prowadząca
monodram podejmuje dość dramatyczną walkę z lalką, próbuje
oderwać się od niej, ale animowana postać uczepiła się młodej
osoby tak mocno, że stoczony bój w tańcu jest jak walka o życie.
Ta niepozorna piękność jest zdolna żyć dopóty, dopóki jest
wielbiona, bo tylko to daje jej siłę. A w toruńskiej inscenizacji
madame zdaje się nawet nie uwierzyć we własną śmierć:
lalka traci życie dopiero, gdy Anna Skubik odczyta w gazecie
informacje o odejściu gwiazdy.
Zaakcentowany w tym spektaklu wyniszczający proces
dorównywania gwieździe, poprzez wprowadzenie lalki
przypominającej madame, jest ironiczną oceną poświęcenia
wszystkiego dla sławy. Ożywiony obraz Marlene to już nie
tyle elektryzująca publiczność piękność widoczna zza sinego
dymu papierosa, ale podniszczona atrapa kobiecości, która
za wszelką cenę próbuje wskrzesić w sobie dawne piękno,
strasząc tym bardziej pazernym pragnieniem bycia podziwianą.
Nadanie życia postaci, która podbiła serca milionom widzów,
poprzez ożywienie tandetnego przedmiotu symbolizujacego
artystkę, pozwoliło pokazać nie tylko cień gwiazdy, ale także
zdiagnozować dramatyczną sytuację kogoś, kto próbuje
dorównać ikonie i jest w stanie zredukować swoje życie do
wypełniania coraz to trudniejszych zadań. Toczący się bez
przerwy dialog pomiędzy naturalnością aktorki a sztucznością
lalki, pozwala ukazać też karierę gwiazdy jako coś, co ma być
ekwiwalentem prawdziwego życia, atrapą świata, a staje się
w ogólnej opinii bardziej atrakcyjne do naśladowania, niż
doświadczanie egzystencji przez kogoś niewyróżniajacego się z
tłumu.
Spektaklem, który posługuje się lalką jako najważniejszym
partnerem aktora, jest również „Historia pewnego samotnego