You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ecenzje<br />
prezydenta taki los może czekać tak państwa Roth, jak również<br />
inne żydowskie rodziny. Dotychczas Newark jawiło się jako<br />
oaza spokoju, miejsce, gdzie rzekomo nie religia i kultura<br />
wyznaczały przynależność do środowiska, ale raczej stosunek<br />
do pracy. Mężczyźni pracujący sześćdziesiąt, czasem nawet<br />
siedemdziesiąt, godzin w tygodniu i kobiety, które nieustannie,<br />
od świtu do zmierzchu prasując, czyszcząc, gotując, dbają o<br />
mir domostwa. Średniozamożni, zasymilowani Żydzi – to oni<br />
określali społeczność zachodniej dzielnicy Newark.<br />
Za podstawę swojej tożsamości Phil przyjął obraz<br />
pracujących rodziców. Ojciec sprawujący posadę agenta<br />
ubezpieczeniowego, która przynosiła skromny dochód,<br />
i matka, która jako strażniczka domowego porządku i<br />
bezpieczeństwa dbała o to, by kołnierzyki i mankiety koszul<br />
męża były perfekcyjnie wyprasowane, a dzieci nakarmione<br />
pełnowartościowym posiłkiem: „Praca określała dla mnie nasze<br />
środowisko w stopniu znacznie większym niż religia. Nikt z<br />
sąsiadów nie nosił brody ani nie ubierał się w tradycyjnym stylu<br />
Żydów ze Starego Świata, nikt też nie nosił jarmułki, czy to w<br />
domu czy poza domem [...]” (s. 11).<br />
Zachodnio-południowe New Jersey przede wszystkim<br />
zamieszkiwali Żydzi, z tego też powodu chłopiec – w<br />
przeciwieństwie do swych przodków – nie miał poczucia<br />
wyobcowania. Świat chrześcijan – gojów – pozostawał jedynie<br />
tłem losów żydowskiej rodziny Roth. Kryzys wartości, w które<br />
dotychczas wierzyli, nastąpił w dniu sukcesu politycznego Ch.<br />
A. Lindbergha, gdy ten został prezydentem USA, pokonując<br />
F. D. Roosvelta. Ojciec Phila w oczach gojów nagle staje się<br />
„pyskatym Żydziskiem”, który powinien znać swoje miejsce<br />
i z pokorą znosić szykanowanie oraz inwigilację ze strony<br />
władz. Nadwrażliwa Bess, matka Phila, za wszelką cenę,<br />
choć z mizernym skutkiem, próbuje zachować harmonię<br />
domostwa. Dzieciństwo Phila i jego brata Sandy’ego zostaje<br />
naznaczone piętnem wojny, wkradającej się do ich domu pod<br />
postacią audycji radiowych, w których z ogromnym żarem<br />
i zacietrzewieniem komentator Walter Winchell krytykuje<br />
kolejne występki amerykańskiego rządu, uderzające w godność<br />
żydowskich braci. Poczucie rozgoryczenia i bezradności<br />
dorosłych staje się katalizatorem dla przemian w psychice<br />
młodego bohatera. Chronicznie cierpiąc na chorobę pod<br />
tytułem: „dlaczego-już-nie-może-być-tak-jak-kiedyś”,<br />
doświadcza bólu, obrzydzenia, a także fascynacji i potrzeby<br />
buntu: „To przełom w życiu dziecka, gdy łzy drugiej osoby są<br />
trudniejsze do zniesienia niż własne. [...] Zaczęło się dla mnie<br />
nowe życie. Byłem świadkiem słabości własnego ojca i moje<br />
dzieciństwo już nigdy nie miało wrócić do dawnej normy” (s.<br />
119).<br />
Termin „nowe życie” można by odnieść do wszystkich<br />
członków rodziny Rothów. „Nowe życie” równoznaczne było<br />
z buntem, sprzeciwem na otaczającą rzeczywistość. Każde<br />
z nich na swój sposób manifestowało swoje zagubienie i<br />
frustracje. Buntem Sandy’ego był ukryty pod łóżkiem szkic<br />
portretu Lindbergha, złamanie zakazu jedzenia wieprzowiny<br />
i pociąg do farmerskiego życia, a szczególnie uprawy tytoniu.<br />
Symbolem protestu kuzyna braci Roth – Alvina – została<br />
rozwalająca się co jakiś czas proteza, zastępująca mu utraconą<br />
na europejskim froncie nogę. Buntownikiem jest również<br />
mały Phil. Zakazanym owocem dla chłopca staje się świat<br />
gojów, których podpatruje w środkach komunikacji miejskiej.<br />
Chłopiec najpierw podkrada<br />
pieniądze rodzicom, a potem<br />
wraz z przyjacielem udaje się na<br />
wyprawy, podczas których śledzi<br />
tych autobusowych pasażerów,<br />
którzy nie przypominają Żydów.<br />
Te eskapady uświadomiły chłopcu,<br />
że znajduje się po drugiej stronie<br />
barykady. On jest Żydem! Jego<br />
pochodzenie potwierdzały rysy<br />
twarzy, które odziedziczył po matce,<br />
oczy, włosy – wszystko to składało<br />
się na postać żydowskiego dziecka,<br />
które dopiero teraz uświadomiło<br />
sobie istotę swojego żydostwa.<br />
„Spisek przeciwko Ameryce” to<br />
proza wielopłaszczyznowa, można<br />
zakwalifikować ją jako powieść<br />
polityczną, społeczną, ale także jako<br />
tekst o dorastaniu i doświadczaniu<br />
śmierci, erotyki, kalectwa, a także<br />
historii. Oto siedmiolatek odkrywa,<br />
że zwycięstwo Lindgbergha<br />
staje się ciemnym punktem nie<br />
tylko w dziejach rodziny Roth,<br />
ale także w historii narodu<br />
amerykańskiego. Historii, która<br />
trwa, jest teraźniejszością, nie można<br />
jej uporządkować, a tym bardziej<br />
umieścić w zamkniętym rozdziale<br />
podręcznika. Phil i jego rodzina są<br />
uczestnikami, którzy z mniejszą lub<br />
większą świadomością biorą udział<br />
w kształtującym się fragmencie<br />
dziejów Ameryki. Ich życie staje<br />
się zatem całkowicie zdominowane<br />
przez sytuację polityczną kraju.<br />
Brak pewności jutra, chaos, poczucie<br />
zagrożenia nieustannie podważają<br />
fundamenty bezpieczeństwa<br />
świata, w jakim żyje Phil:<br />
„Nieprzewidzianego, które przybrało<br />
zły obrót uczyliśmy się w szkole<br />
pod nazwą historii, przypisującej<br />
wszystkim nieprzewidzianym<br />
zdarzeniom właściwy czas i<br />
porządkującej je chronologicznie<br />
jako nieuchronne fakty. Lęk przed<br />
nieprzewidzianym jest tym, co<br />
historia ukrywa przekształcając<br />
kataklizm w epicką narrację” (s. 119).<br />
Wspomnienia siedmio-, ośmio-,<br />
dziewięciolatka przeplatane są<br />
quasi-historycznymi faktami,<br />
relacjonującymi wydarzenia na<br />
scenie politycznej, obejmując lata<br />
1940-42 tak, by czytelnik miał<br />
pełen obraz kreowanego przez<br />
autora fikcyjnego świata Stanów<br />
97
Change language