Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
językowe potrzeby i możliwości.<br />
Zuniwersalizowanie suwerena<br />
społecznego za pomocą moralnego<br />
podmiotu stworzy konieczność<br />
ochrony jego identyczności przed<br />
machiawellizmem zasady istnienia.<br />
Retoryka moralna wchłonie<br />
niewspółmierność społecznych celów<br />
i środków. Żadne społeczeństwo, pod<br />
groźbą utraty własnej koherencji,<br />
nie zechce przyjąć do wiadomości<br />
realnej ceny swej równowagi i<br />
dobrobytu, którą muszą zapłacić<br />
inni, inne społeczeństwa. W tym<br />
newralgicznym miejscu, w którym<br />
zachodzi funkcjonalnej wręcz natury<br />
potrzeba społecznej niewiedzy<br />
co do zasady swego istnienia,<br />
występuje większość głównych<br />
problemów związanych z estetyzacją<br />
rzeczywistości. Postrzegalne i jego<br />
pracę także w nim odnajdziemy.<br />
W Ranciere’owskiej hierarchii<br />
ważności i ogólności tak zwany<br />
etyczny reżim sztuki zajmuje<br />
pośledniejszą pozycję niż reżim<br />
estetyczny. W pewnym stopniu<br />
padł on ofiarą uogólnienia, jakiemu<br />
poddana została kategoria estetyzacji.<br />
Ranciere dobrze wie, iż gatunkowa<br />
autonomiczność sztuki jest kwestią<br />
umowną. Czerpiąc z Marksa musiał<br />
się dowiedzieć, że wszystkie praktyki<br />
społeczne można wywieść z jednego<br />
pnia, pracy ludzkiej, prowadzącej do<br />
zmiany i bazy, i nadbudowy. Dlatego<br />
wbrew jego własnej deklaracji<br />
możemy mu przypisać status filozofa<br />
w ogóle, a nie tylko filozofa sztuki.<br />
Współczesna filozofia sztuki nie<br />
mniej niż współczesna socjologia czy<br />
choćby historia, awansowała do rangi<br />
metanauki, czyli faktycznie po prostu<br />
jest filozofią. Stopień tej identyfikacji<br />
zależy jednak od celu, jaki chce<br />
się osiągnąć. Jest to też problem<br />
jednoznaczności (bądź nie) adresata<br />
swej myśli. Ranciere, być może, nie<br />
umie w jednym językowym geście<br />
zawrzeć dwóch ruchów: ogólności<br />
i szczegółowości. Nie pomaga mu<br />
co prawda sama materia rzeczy. Jeśli<br />
sztukę czyni się częścią procedury<br />
rekonfiguracji postrzegalnego,<br />
to uzyskuje ona ogólność<br />
likwidującą jej dotychczasową<br />
naiwną tożsamość. Trzeba być<br />
jednak konsekwentnym, trzeba<br />
być do końca filozofem i dostrzec,<br />
40<br />
iż podobny proces uogólnienia dotyczy również innych<br />
reżimów (raczej rzeczywistości niż sztuki). Tymczasem reżim<br />
etyczny wiąże Francuz z obrazem w następujący sposób.<br />
„Musi on określić, jak sposób istnienia obrazów dotyczy<br />
ethos, czyli sposobu istnienia jednostek i zbiorowości. Pytanie<br />
to uniemożliwia „sztuce” jako takiej uzyskanie niezależnej<br />
tożsamości”. Zdanie to jest o wiele bardziej wielopiętrowe<br />
niż ta jego wykładnia, mówiąca o cenzorskich zapędach etyki<br />
wobec sztuki. Tradycyjna interpretacja tego Platońskiego<br />
akcentu zamazuje jego istotną treść, w której jest mowa o...<br />
rekonfiguracji postrzegalnego. Ranciere spokojnie pozwala<br />
ingerować jednemu z bardziej stereotypowych, wysłużonych<br />
odczytań w ogólność własnego pojęcia estetyzacji. To nie tylko<br />
nie pozwoli tej teorii opisywać natury tego, co można by nazwać<br />
„głęboką luką estetyczną rzeczywistości społecznej”, a zatem<br />
wymagającą „pierwotnej estetyzacji” (wspominałem o jednej z<br />
nich przy okazji analizy społeczeństwa feudalnego), ale uczyni<br />
ją równie bezradną wobec stricte politycznych płaszczyzn<br />
estetyzacji, występujących na przykład we współczesnym<br />
społeczeństwie globalnym. Ranciere zresztą nie docenia<br />
„szybkości” systemu, który zamienił miejscami podstawowe<br />
pozycje procesu władzy. Postprzestrzenne reguły gry redefiniują<br />
i zmieniają status obserwacji i obserwatora, czyniąc z<br />
rekonfiguracji postrzegalnego nowy rodzaj podporządkowania.<br />
Ranciere’owskie pojęcia uczestniczą (bez wiedzy filozofa?!)<br />
w ponowoczesnym przeorientowaniu trybów władzy. Rozum<br />
pragmatyczny i społeczeństwo spektaklu ustanawiają nowe<br />
relacje władzy, w której wszystkie wektory zostają odwrócone.<br />
Wszelkie akty demistyfikacji władzy pełnią rolę aktów władzy<br />
jako takich. Mamy do czynienia z postheglowską dialektyką<br />
nie posiłkującą się tezą i antytezą. Występuje tutaj wyłącznie<br />
synteza. Figura Heglowskiego Pana uległa odwróceniu. Władza<br />
realizuje się poprzez przewagę jednostki nad systemem,<br />
którą zapewnia informacyjny dostęp do wszystkich danych<br />
systemu. System przenicowuje się dokonując nie rewolucji, lecz<br />
reasumpcji w nowym modelu „fizycznym”, w którym informacja<br />
ma przewagę nad materią. Informacja uzyskuje status<br />
ideologii pierwszej. Upowszechnienie aspektu operacyjnomanipulacyjnego<br />
rzeczywistości (informacja, symulacja) czyni z<br />
rekonfiguracji postrzegalnego zwykłe modi rządzenia.<br />
Inne konsekwencje niesie ze sobą teoria Ranciere’a w<br />
kontekście „głębokiej luki estetycznej”. Pewnego rodzaju<br />
spirala, jaką zakłada ciągła rekonfiguracja postrzegalnego,<br />
musiałaby prędzej czy później doprowadzić do krytycznego<br />
punktu, w którym wystąpiłoby szczytowe napięcie immanencji<br />
rzeczywistości. Nastąpiłaby destrukcja funkcjonalnej<br />
„rozciągłości” systemu. A bez niej ani rzeczywistość społeczna,<br />
ani psychologiczna, nie są możliwe do pomyślenia. Reżim<br />
etyczny (nie tyle obrazów, co rzeczywistości samej) gwarantuje<br />
odpowiedni poziom heterogeniczności procesu, jakim jest życie<br />
społeczne w ogólności, w skład którego wchodzi świadomość<br />
jednostkowa jako jeden z podzbiorów postrzegalnego. Już samo<br />
pojęcie społeczeństwa musi być uznane za kategorię należącą<br />
do obu tych reżimów równocześnie: etycznego i estetycznego.<br />
Była o tym mowa przy okazji opisu przejścia od „społeczeństwa”<br />
feudalnego do obywatelskiego. Gdyby tak nie było, sensorium,<br />
lub inaczej Ranciere’owskie sensible – wszystko to, co może i<br />
musi zostać zobaczone, usłyszane, wypowiedziane, zrobione,<br />
pomyślane, odczute (celowo rozszerzam w tym miejscu
Change language