You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
92 Pol Blankar<br />
dru{tvene, zakonima koji vladaju dru{tvom, a ne vi{e bo`anstvima i apstraktnim<br />
pojmovima kao {to je „priroda”. Drugim re~ima, postoje nau~ni zakoni<br />
na kojima po~iva tok civilizacije. Prema tome, dru{tveni `ivot, kao vodilju<br />
ovog toka, trebalo bi prepustiti nau~nicima koji poznaju ove zakone. Tako u<br />
ovoj naprednja~koj istoriji dolazimo do neobi~ne kombinacije objektivnog<br />
determinizma i ljudske mo}i: parna ma{ina kre}e se po {inama koje idu put<br />
budu}nosti.<br />
Rad nauke, dakle, ali i rad industrije. Doba nau~nika i industrijalaca,<br />
govorio je Klod-Anri de Sen-Simon. Industrija je nauka primenjena na ekonomiji,<br />
{to }e re}i na proizvodnji materijalne egzistencije ljudi. Nakon verske<br />
i politi~ke mo}i, temelj dru{tva postaje ekonomija. Ako pojam „dru{tvo” zamenimo<br />
pojmom nacije, onda etni~ku naciju i naciju-dr`avu zamenjuje nacija-tr`i{te<br />
kao sfera proizvodnje i protoka bogatstava. Bogatstvo naroda (1776)<br />
naslov je velikog dela Adama Smita, tvorca politi~ke ekonomije, odnosno<br />
ekonomije kao politike. Dru{tvo postoji na osnovu toga {to svako ka`e: dajte<br />
mi dobra koja su mi potrebna, a zauzvrat }ete dobiti ona koja su vama potrebna.<br />
Podela rada i razmena proizvoda koja iz nje proizilazi pomeraju dru-<br />
{tvenu vezu sa Hobsovog pravno-politi~kog ugovora ili Rusoove op{te volje<br />
na tr`i{te, tu nevidljivu ruku koja ure|uje interese, potmuli zakon bez zakonodavca.<br />
Ovde opet mo`emo da uo~imo pritajeni, ali i te kako delotvoran<br />
karakter novog organizatora, kao i ma{inu energetskog ili termodinami~kog<br />
tipa. Za ekonomski liberalizam (liberalni zato {to je prekora~io autoritet dr-<br />
`ave ~ija je uloga smatrana ~isto defanzivnom: da bi ona mogla da funkcioni-<br />
{e, potrebno je sa~uvati tr`i{te), kapital se ula`e u proizvodnju dobara koja<br />
ostvaruju dobit, koja se potom ula`e u proizvo|a~ki kapital i tako do u beskona~no.<br />
Kao posledicu ovoga imamo neprekidnu liniju rasta: „Obogatite<br />
se! ”, kli~e Gizo u zaklju~ku svoje druge velike progresisti~ke rasprave.<br />
I za marksizam, blizanca liberalizma sa kojim vodi raspravu tokom ~itavog<br />
ovog industrijskog perioda, proizvodnja, odnosno ekonomija odre|uje<br />
dru{tveni `ivot. Ona predstavlja temelj pravno-politi~ke i ideolo{ke nadgradnje<br />
(vidovi svesti me|u kojima je i religija): to je ono {to se naziva istorijskim<br />
materijalizmom. Ali, kada je re~ o proizvodnji, predmet njegovog zanimanja<br />
su me|uljudski odnosi: „na~in proizvodnje”, njegova klju~na misao, povezuje<br />
„proizvodne snage” (prvenstveno tehni~ke elemente) i „proizvodne odnose”,<br />
koji uzajamno uti~u jedni na druge. Dakle, kada se analiziraju, ovi<br />
potonji u kapitalizmu postaju eksploatatorski odnosi: ono {to radnik ili proleter<br />
dobija kao nadnicu samo je deo proizvedene vrednosti; ostatak, ili vi-<br />
{ak, prisvaja bur`uj, vlasnik sredstava za proizvodnju kome je radnik prodao<br />
svoju proizvo|a~ku snagu. Iz ovoga proizilazi da rad proizvo|a~ke ma{i-
Change language