Kamu Borçlanma Sözleşmelerinin Hukuksal Niteliği Üzerine Notlar

Đdarenin iç borç tahvillerinde faiz oranlarını veya sözleşme koşullarını (vade,
vbg.) tek yanlı belirlemesi gibi unsurlar, idarenin gerek yurt içinden ve gerek yurt
dışından aldığı borçlanmalarda tam aksi yönde de tecelli edebilir. Kamunun içinde
bulunduğu finansman güçlüklerinden dolayı borç veren çevreler gerek finansmanın mali
koşullarını ve gerek sözleşme içerisinde yer alan diğer hükümleri idareye kabul ettirme
yönünde daha baskın bir güce sahip olacaklardır. Sözgelimi, Osmanlı devletinin mali kriz
dönemlerinde Galata bankerlerinin devlete verdikleri borçlarda % 12 olan faiz oranını her
altı ayda iki katına çıkardığı hususu, geçmişten bugüne ışık tutabilecek bir uygulama
olarak zikredilebilir. 113
Dolayısıyla, bu tür durumlarda üstün güç, borç verenler tarafında ortaya çıkıyor.
Şu halde, anılan unsura dayanarak burada da idari sözleşme sayılma gereği ortaya
çıkacak mıdır? Yahut, hesapsız dış borçlanmanın devlet açısından “mali tutsaklık”
sonucunu doğurabilmesine ilişkin Osmanlı deneyiminden hareketle 114 , idarenin özellikle
113 Bkz. Özen, Ahmet / Özpençe, Özay; Osmanlı Đmparatorluğu’nda ve Türkiye Cumhuriyeti’nde
Borçlanma Politikaları ve Sonuçları, Mevzuat Dergisi, Y. 8, Sy. 100, Nisan 2006
(http://www.mevzuatdergisi.com/2006/04a/03.htm (E.T. 24 Kasım, 2008). Yazarlara göre,
“Osmanlı Đmparatorluğu’nu Düyun-u Umumiye sürecine götüren borçlanma, Galata
bankerlerinden başlayan bir süreçtir. Galata bankerleri dış piyasalardan yüksek faizle borçlanarak,
Osmanlı Đmparatorluğu’na daha yüksek faizle borç vermiştir. Ancak, katlanarak artan borç
miktarını karşılayamayan bu bankerler, yerini yabancı sermayedarlara bırakmışlardır. Bu durum
ise, Düyun-u Umumiye’ye zemin hazırlamıştır” (bkz. Đbid.). Öte yandan, öğretide bir başka
görüşte değinildiği üzere Osmanlılar, 1870’de Rumeli Demiryolu’nun inşası için 1870’de
aldıkları dış borç hariç tutulursa, hemen daima cari harcama fazlalarının ve/veya borç servisinin
finansmanı amacıyla borçlanmışlardır (bkz. Oktar Türel, Trajik Monologlar veya Mali
Sorumsuzluğun Đki Yüzyılı, Mülkiye Dergisi, C. XXV, Ocak-Şubat 2001, s. 5, 6). Buna karşın,
Cumhuriyet dönemindeki dış borçlanmaların daha farklı bir güdüyle gerçekleştiğini ileri süren bir
görüşe göre, “Türkiye’de dış borçlanmada tasarruf yetersizliklerini gidermek değil, ödemeler
bilançosu dengesini sağlamak asıl amaç olmuştur” (bkz. Kadir Karagöz, Türkiye’de Dış
Borçlanmanın Nedenleri – Ekonometrik Bir Değerlendirme, Sayıştay Dergisi, Sy. 66-67, s. 204).
114 Bkz. Şeker, Murat; Osmanlı Devletinde Mali Bunalım ve Đlk Dış Borçlanma, CÜĐĐBD, C. 8,
Sy. 2, 2007, s. 124.
68