Diccionariu toponímicu del conceyu de Xixón _bicolor_ - El Comercio

Diccionariu toponímicu del Conceyu de Xixón
●Formación del topónimu: atopamos equí’l
sustantivu asturianu curuxeo, variante de
curuxéu ‘nial de curuxes o curuxos’, ‘sitiu
onde abonden les curuxes o curuxos’.
Trátase, polo tanto, d’un deriváu de curuxa
‘Tyto alba, páxaru de presa nocherniegu de
plumes blanques y pardes, que vive
n’edificios vieyos, n’ilesies’ (en castellanu
«lechuza»), ‘Strix aluco, páxaru de presa
nocherniegu de color pardo que vive en
monte’ (en castellanu «cárabo»), ‘páxaru
de presa nocherniegu del orde Strigiformes,
de güeyos grandes, cabeza grande y
redonda y picu curtiu y ganchudu’; o bien
de curuxu ‘Strix aluco’, ‘machu de la
curuxa’. El sufixu -eo o -éu tien valor
colectivu. Ye frecuente na Asturies central,
qu’un sustantivu masculín acabáu en -u
quede fixáu na toponimia con -o, como ye
esti casu.
●Etimoloxía: curuxa nun tien una etimoloxía
clara, anque s’apunten delles: o bien del
llatín serondu *CORŪGIAM [korúguiam]; o
bien del llatín *CORŪSCĔAM [korúskeam],
deriváu de CORŪSCAM [korúskam]
‘rellumante, brillante’, pola mirada
característica d’esti páxaru. El sufixu
colectivu -eo o -éu procede del llatín -ĒTUM.
DEVA
Parroquia. Códigu alministrativu: 24.06.00.
Nome oficial anterior: «Deva».
●Formación del topónimu: palabra non
reconocible nel asturianu actual fuera del
usu como topónimu.
●Etimoloxía: de mano, esti topónimu
designa’l ríu afluente del Piles, que naz na
parroquia y que tien tamién el nome de
Peñafrancia. L’orixe del topónimu Deva
quiciabes tea nel nome célticu DEVA –
palabra hermana del llatín DĔA–, col
significáu de ‘diosa’, ‘divina’ referida al ríu,
dientro d’una relixión qu’adoraba les
corrientes d’agua. En llatín DĪVA significa
‘diosa’, pero acordies coles regles
d’evolución fonética ye difícil que resulte
Deva.
●Referencia al llugar: n ’Asturies hai otros
dos llugares que lleven esti nome: la isla La
Deva, frente a Castrillón, que ye la mayor
de la nuestra costa; y el ríu Deva, que naz
en Cuadonga y desemboca na ría de
Tinamayor, faciendo de llende ente Asturies
y Cantabria. En Vizcaya esiste tamién el ríu
y villa de Deba, grafía eusquérica del
mesmu nome. Nun pue cayer embaxo’l
fechu de que’l ríu Deva de Xixón y el del
oriente asturianu, nacen dambos debaxo
d’una peña (nel casu xixonés, na
Peñafrancia o ‘peña rota o francida’), y
enriba d’ella hai un santuariu relacionáu
con una antigua divinización. Pa detrás,
dambos llugares coinciden en tar lligaos a
una fiesta que se fai’l 8 de setiembre; nel
casu de Deva, la fiesta de La Nuestra
Señora de Peñafrancia. Pa cabu, nun hai
qu’escaecer qu’esti topónimu val tamién pa
da-y nome a El Monte Deva, de 428 metros
d’altura, na mesma parroquia.
●Documentación histórica del topónimu:
«…et de heraditatibus suis et de monasterio
Sancti Saluatoris de Deua cum omnibus
bonis et hereditatibus suis» (Catedral
d’Uviéu-1, añu 1006); «ecclesiam Sancti
Saluatoris de Deua» (San Isidoro de Lleón,
añu 1103); «exceptis his duobus prandiis
de Deua et de Sarego que iure debentur
episcopo» (Catedral d’Uviéu-1, añu 1117);
«cum illis hominibus de Deuea [sic] quos
uocitant Farragos» (Monesteriu de San
Vicente d’Uviéu-1, añu 1170); «in Asturiis in
ripa maris, in Gigion, […] et ecclesiam
Sancti Saluatoris de Deua» (Diócesis de
Lleón, añu 1176); «cum illis de Deua in
ualle de Gigion» (Monesteriu de San
Vicente d’Uviéu-1, añu 1180); «Plinium
minorem, in Deua» (San Isidoro de Lleón,
añu 1181); «Item como a Alvar Garçía otro
tego que yaz a la castannar de Deva»
(Monesteriu de San Pelayo d’Uviéu, añu
1370); «e conel çellero de Deua» (Llibru
Becerru, añu 1383); «San Salvador de
Deva» (Inventariu de Parroquies del añu
1385). Nel Llibru del Cai, añu 1567, apaez:
«Luys de Zarrazina de Deba», «Luys de
Zarraçina, vezino de la aldea de Deba,
deste conzejo de Gijon». Pela so parte, nel
Llibru Ordinariu: «En Deba a Juan
Menéndez», «Cabe a Deva…», «En Deba a
Toribio de Barrio» (añu 1576); «en Deba a
Loys de Çarraçina, fiel y cogedor» (añu
1577); «Y en Deba, a Juan de Çarraçina, el
biejo» (añu 1578). Nel Catastro del
Marqués de la Ensenada (1752) cítase «la
Parrochia de Deva», «el Rio de Deva», pero
tamién «Deba». El diccionariu xeográficu de
Madoz (1845-50) cita esti topónimu como
Deva, pero tamién como Deba, nuna época
d’escasa regularización ortográfica. Nos
78