15.12.2012 Views

zogadi da araorganuli qimia nawili meore (qimiuri elementebi)

zogadi da araorganuli qimia nawili meore (qimiuri elementebi)

zogadi da araorganuli qimia nawili meore (qimiuri elementebi)

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

nawilobriv aqvT Sevsebuli d-orbitalebi. nebismier d-orbitals<br />

axasiaTebs atomi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> ioni<strong>da</strong>n periferiisken gaweliloba, amitom am<br />

orbitalebis eleqtronebi koordinirebuli garemocvisgan Zlier<br />

urTierTqmedebas ganicdian, romelic Tan<strong>da</strong>Tan Zlierdeba 3d, 4d, 5d<br />

mimarTulebiT orbitalebis gawelilobis xarisxis zr<strong>da</strong>sTan <strong>da</strong>kav-<br />

SirebiT. Tavis mxriv, d-orbitalebic igive mizezis gamo arsebiT gavlenas<br />

axdens mezobel atomebze <strong>da</strong> ionebze. amis sawinaaRmdegod, lanTanidebis<br />

4f-orbitalebi atomis an ionis eleqtronuli struqtris siRrmeSia.<br />

amitom am orbitalebze myofi eleqtronebi ganicdian naklebad Rrmad<br />

myofi eleqtronebiT (5s, 5p) ekranirebas, ris gamoc 4f-eleqtronebis <strong>da</strong><br />

mezobeli atomebis (an ionebis) urTierTqmedeba naklebad aisaxeba<br />

centraluri atomis qimiur Tvisebebze. amitom aris <strong>qimiuri</strong><br />

TvalsazrisiT lanTanidebi erTmaneTis msgavsi, rasac ver vityviT djgufis<br />

elementebze. am TvalsazrisiT aqtinidebs Sualeduri adgili<br />

ukaviaT am or jgufs Soris, ramdena<strong>da</strong>c 5f-orbitalebi ar aris<br />

eleqtronul struqtraSi ise Rrmad <strong>da</strong> arc ise gawelilia<br />

periferiisken, rogorc d-orbitalebi.<br />

s- <strong>da</strong> p-<strong>elementebi</strong>s msgavsad gar<strong>da</strong>maval elementebSic ionizaciis<br />

energiebi periodebSi atomuri nomris zrdis mimarTulebiT izrdeba,<br />

magram aRniSnuli <strong>elementebi</strong>sgan gansxvavebiT am cvlilebas mdore<br />

xasiaTi aqvs. amasTan cvlileba aramonotonuri xasiaTisaa, rac<br />

gamowveulia d 5 <strong>da</strong> d 10<br />

eleqtronebis maekranirebeli moqmedebiT. nseleqtronebis<br />

(n-1)d 5 <strong>da</strong> (n-1)d 10 ekranis qveS SeRweva zrdis ionizaciis<br />

energiebs. B jgufebSi ki ionizaciis energiebi s- <strong>da</strong> p-<strong>elementebi</strong>sgan<br />

gansxvavebiT izrdeba. es SeiZleba aixsnas gare ns-eleqtronebis<br />

birTvisken efeqturi SeRweviT. mag., Tu IV periodis d-<strong>elementebi</strong>s 4seleqtronebs<br />

3d 10 ekranis qveS uxdebaT SeRweva, VI periodisas ormagi<br />

ekranis 5d 10 <strong>da</strong> 4f 14 ekranebis qveS, amitom 6s-eleqtronebis birTvTan kavSiri<br />

gazrdilia, rac Sesabamisad zrdis ionizaciis energias. Cu, Ag, Au am<br />

mimarTulebiT <strong>qimiuri</strong> aqtiuroba mkveTrad ecema. gar<strong>da</strong>mavali<br />

<strong>elementebi</strong>sa <strong>da</strong> maTi naerTebis Tvisebebze did gavlenas axdens d-<br />

SekumSvisa <strong>da</strong> lanTanoiduri f-kumSvis efeqtebi. swored lanTanoiduri<br />

kumSvis gamo cirkoniumi <strong>da</strong> hafniumi <strong>qimiuri</strong> <strong>elementebi</strong>s yvelaze msgavsi<br />

wyvilia.<br />

d-rigis gar<strong>da</strong>mavali metalebis oqsidebi <strong>da</strong> sulfidebi <strong>da</strong>bali<br />

JangviTi ricxvebiT cvladi Sedgenilobis naerTebia, romlebic ar<br />

eqvemdebarebian Sedgenilobis mudmivobisa <strong>da</strong> jerad fardobaTa kanonebs.<br />

gar<strong>da</strong>mavali <strong>elementebi</strong>s naerTTa kristaluri struqturebi Sedgeba ara<br />

maTi calkeuli molekulebisagan, aramed am naerTebSi TiToeuli atomi<br />

an ioni garSemortymulia ionebis an neitraluri molekulebis<br />

gansazRvruli ricxviT. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, es naerTebi koordinaciulia.<br />

Tu es struqtura _ centraluri atomi masTan <strong>da</strong>kavSirebuli ligandebiT<br />

xsnarSic SenarCundeba, aRniSnuli koordinaciuli naerTi kompleqsuria.<br />

gar<strong>da</strong>mavali metalebi tipuri kompleqswarmomqmnelebia. xSirad maTi<br />

kompleqsnaerTebi<br />

naerTebi.<br />

ufro mdgradia, vidre maTi warmomqmneli martivi<br />

3d seriis yvela metalisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia kationuri<br />

akvakompleqsebi SedgenilobiT: [Э(H2O)6] 2+ <strong>da</strong> [Э(H2O)6] 3+ . saerTod maT<br />

axasiaTebT kationuri, anionuri <strong>da</strong> neitraluri, <strong>da</strong>balspinuri <strong>da</strong><br />

maRalspinuri kompleqsebis mravalferovneba: tetraedruli, brtyel-<br />

129

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!