15.12.2012 Views

zogadi da araorganuli qimia nawili meore (qimiuri elementebi)

zogadi da araorganuli qimia nawili meore (qimiuri elementebi)

zogadi da araorganuli qimia nawili meore (qimiuri elementebi)

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

pirveli Tavi<br />

wyalbadi<br />

wyalbadi perioduli sistemis pirveli elementia. is aRmoaCina henri<br />

kavendiSma 1766 wels. sxva elementebTan Se<strong>da</strong>rebiT mis atoms yvelaze<br />

martivi aRnagoba aqvs _ Sedgeba birTvisa <strong>da</strong> mis garSemo moZravi<br />

erTaderTi eleqtronisagan. misi eleqtronuli konfiguraciaa 1s 1 . misi<br />

erTaderTi eleqtroni, yvela sxva elementisagan gansxvavebiT, imyofeba<br />

mxolod birTvis uSualo moqmedebis sferoSi, radgan mis atomSi ar<br />

arsebobs sxva eleqtroni. am eleqtronis <strong>da</strong>kargvisas is warmoqmnis<br />

umartives nawilaks, protons.<br />

ra Tqma un<strong>da</strong>, atomis martivi aRnagoba ar niSnavs wyalbadis qimiis<br />

simartives. mas axasiaTebs bevri saintereso Tviseba, romlebic mniSvnelovnad<br />

gansxvavdeba yvela <strong>da</strong>narCeni <strong>elementebi</strong>s Tvisebisagan.<br />

swored atomis aRnagobis specifiki<strong>da</strong>n gamomdinare, ar xerxdeba<br />

perioduli sistemaSi misi moTavsebis calsaxa ga<strong>da</strong>wyveta. misi atomis<br />

savalento eleqtronebis ricxvi<strong>da</strong>n gamomdinare, is moTavsebuli un<strong>da</strong><br />

iyos perioduli sistemis I jgufSi tute metalebTan erTad, rac garkveulad<br />

SeiZleba gamarTldes wyalbadis <strong>da</strong> tute metalebis speqtrebis<br />

msgavsebiT. gar<strong>da</strong> amisa, tute metalebis msgavsad, xsnarebSi wyalbadionic<br />

hidratirebul mdgomareobaSia. magram H + (protoni) sruliad<br />

gansxvavdeba tute metalebis ionebisagan. amasTan, wyalbadis atomis<br />

ionizaciis energia gacilebiT aRemateba tute metalebis atomTa<br />

ionizaciis energias.<br />

Tu gaviTvaliswinebT imas, rom gare Sris Sesavsebad wyalbadis<br />

atoms, halogenebis msgavsad, erTi eleqtroni aklia, is SeiZleba<br />

moTavsdes halogenebTan erTad VII jgufSi. halogenebs wyalbadi<br />

ionizaciis maRali energiiTac hgavs.<br />

aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, cxadia, rom wyalbadi aris gansakuTrebuli<br />

elementi <strong>da</strong> misi moTavseba zemoT aRniSnul romelime jgufSi pirobiTia.<br />

ionizaciis maRali energiis gamo (1312 kj/moli) misi naerTebi iseT<br />

Zlier mJangavebTanac ki, rogoric fTori <strong>da</strong> Jangbadia ionuri ar aris.<br />

wyalbadi arametalia, misi JangviTi ricxvi naerTebSi (+1) an (-1)-ia. am<br />

saxiT is zogierT metalTan warmoqmnis ionur naerTebs (NaH, CaH2 . . . ).<br />

wyalbadi bunebaSi farTod aris gavrcelebuli _ de<strong>da</strong>miwaze 3,0%-ia<br />

(moluri wili); Sedis wylis, Tixebis, qvanaxSiris, mura naxSiris,<br />

navTobis, bunebrivi airis <strong>da</strong> mcenareuli <strong>da</strong> cxoveluri organizmebis<br />

SedgenilobaSi. wyalbadi de<strong>da</strong>miwaze Tavisufal mdgomareobaSi Zalian<br />

iSviaTad gvxvdeba. is haerSi ozoniT <strong>da</strong> sxva mJangavebiT iJangeba wylis<br />

warmoqmniT. wyalbadi kosmosSi yvelaze metad gavrcelebuli elementia.<br />

is mzisa <strong>da</strong> bevri varskvlavis masis naxevars Seadgens. mzis sistemis<br />

giganturi planetebi _ iupiteri <strong>da</strong> saturni ZiriTa<strong>da</strong>d wyalbadisagan<br />

Sedgeba. is Sedis bevri planetis atomosferoSi.<br />

cxrili 1. wyalbadis izotopebi<br />

proTiumi deiteriumi triTiumi<br />

1<br />

1 H<br />

(P)e<br />

2<br />

1 H<br />

(P+n)e<br />

3<br />

1 H<br />

(P+2n)e<br />

proTiumi <strong>da</strong> deiteriumi stabiluri izotopebia. maTi Tanafardoba<br />

bunebriv wyalbadSi aris P:D = 6800:1 (atomTa ricxvis mixedviT). triTiumi<br />

6

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!