15.12.2012 Views

zogadi da araorganuli qimia nawili meore (qimiuri elementebi)

zogadi da araorganuli qimia nawili meore (qimiuri elementebi)

zogadi da araorganuli qimia nawili meore (qimiuri elementebi)

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

meTvramete Tavi<br />

perioduli sistemis I jgufis d-metalebi<br />

<strong>zogadi</strong> Se<strong>da</strong>rebiTi <strong>da</strong>xasiaTeba: spilenZi, vercxli <strong>da</strong> oqro im Svid<br />

metalTa ricxvs miekuTvneba, romlebic istoriamdel metalebad<br />

iwodebian. esenia: oqro, vercxli, spilenZi, rkina, kala, tyvia <strong>da</strong><br />

vercxliswyali. es metalebi uxsovari droi<strong>da</strong>n aris a<strong>da</strong>mianisTvis<br />

cnobili. maTgan gansakuTrebiT mniSvnelovania Cu, Ag <strong>da</strong> Au, romelTac<br />

didi roli miuZRviT zogadsakacobrio kulturis CamoyalibebaSi. amaze<br />

isic metyvelebs, rom kacobriobis ganviTarebis sakmaod mniSvnelovan<br />

periods spilenZis xana warmoadgen<strong>da</strong>, romelic brinjaos xanam Secvala.<br />

<strong>da</strong>axloebiT 5000 wlis win Seiqmna xeopsis pirami<strong>da</strong>, romlis masalac<br />

_ 3200000 qvis lodi, spilenZis iaraRebiT iqna mopovebuli <strong>da</strong> gaTlili.<br />

am metalebis bunebaSi gavrcelebis formebma <strong>da</strong> madnebi<strong>da</strong>n miRebis<br />

siadvilem a<strong>da</strong>mianebs saSualeba misca maTi gamoyeneba maSin <strong>da</strong>ewyoT, roca<br />

mecniereba jer kidev ar arsebob<strong>da</strong>.<br />

Cu, Ag <strong>da</strong> Au _ IB jgufis d-metalebia. maT atomebSi boloswina (n-1)d<br />

orbitalze un<strong>da</strong> iyos 9 eleqtroni (d 9 ), magram d 10 -konfiguraciis mdgradobis<br />

gamo energetikulad ufro xelsayrelia erT-erTi s-eleqtronis<br />

(n-1)d orbitalze ga<strong>da</strong>svla. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, gare SreSi maT TiTo<br />

s-eleqtroni aqvT tute metalebis msgavsad, magram maTgan gansxvavebiT<br />

boloswina Sre 18-eleqtroniani aqvT (tute metalebs ki, inertuli<br />

airebis msgavsad, 8-eleqtroniani).<br />

rogorc cnobilia, d-<strong>elementebi</strong> xasiaTdeba (n-1)d, ns <strong>da</strong> np-orbitalebis<br />

energetikuli siaxloviT. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, maTi savalento<br />

orbitalebis eleqtronuli konfiguraciebia<br />

Cu 3d 10 4s 1 , Ag 4d 10 5s 1 , Au 5d 10 6s 1<br />

aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, isini cvalebadvalentiani metalebia.<br />

IB jgufis <strong>elementebi</strong>s ionizaciis pirveli energiebi tute<br />

metalebTan Se<strong>da</strong>rebiT maRalia:<br />

Cu = 7,73 ev, Ag = 5,3 ev, Au = 9,3 ev.<br />

es SeiZleba aixsnas gare eleqtronebis birTvisaken efeqturi<br />

SeRweviT, kerZod, ns-eleqtronebis (n-1)d 10 ekranis qveS moxvedriT, rac seleqtronebis<br />

birTvTan kavSirs aZlierebs <strong>da</strong> Sesabamisad zrdis<br />

ionizaciis energias. Ag-Si, rogorc vxe<strong>da</strong>vT, ionizaciis pirveli energia<br />

Se<strong>da</strong>rebiT <strong>da</strong>balia, rac mTavari kvanturi ricxvis zrdiT un<strong>da</strong> iyos<br />

gamowveuli. xolo oqros SemTxvevaSi ionizaciis energiis SesamCnevi<br />

zr<strong>da</strong> ganpirobebulia 6s-eleqtronis ormagi ekranis 5d 10 <strong>da</strong> 4f 14 -is qveS<br />

moxvedriT. amasTan aRsaniSnavia, rom ionizaciis <strong>meore</strong> energiebi tute<br />

metalebTan Se<strong>da</strong>rebiT <strong>da</strong>balia, rac tute metalebSi inertuli airebis<br />

msgavsi <strong>da</strong>srulebuli boloswina orbitalebiT aris ganpirobebuli.<br />

Se<strong>da</strong>rebiT maRali ionizaciis <strong>meore</strong> energia aqvs vercxls, rac 4d 10<br />

konfiguraciis gansakuTrebuli mdgradobiT aixsneba. amaze isic<br />

metyvelebs, rom es konfiguracia ukve vercxlis wina d-element Pd-Si<br />

miiRweva ori eleqtronis Cavardnis xarjze. swored amitom vercxli<br />

naerTebSi ZiriTa<strong>da</strong>d erTvalentiania. spilenZs <strong>da</strong> oqros ki (+1) JangviTi<br />

ricxvi naklebad axasiaTebs. spilenZi naerTebSi ZiriTa<strong>da</strong>d (+2) JangviTi<br />

ricxviT aris warmodgenili, oqro ki (+3)-iT. atomuri nomris zr<strong>da</strong>sTan<br />

168

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!