Afstudeerscriptie - Kunstmatige Intelligentie - Rijksuniversiteit ...

lidwoorden twee functies, namelijk een beschrijvende functie (descriptor function) of een
aanwijzende functie (determinor function). In het eerste geval is het object waarover de uitspraak
gaat al in de focus van de spreker en toehoorder en geeft de spreker door middel van zijn
uitspraak nieuwe informatie over het object. In het tweede geval is het object waar de spreker het
over wil hebben nog niet geïsoleerd en heeft het lidwoord juist als functie dit object aan te wijzen.
De determinor function is weer onder te verdelen in vijf vormen van verwijzing:
• Deictic reference. Het bepaalde lidwoord heeft hierbij een echte aanwijzende functie. Deze
functie gaat gepaard met aanwijzende gebaren.
• Exophoric reference. In dit geval gebruik je het bepaalde lidwoord als er van datgene waar
aan gerefereerd wordt maar één exemplaar aanwezig is in de huidige extra-linguïstische
context.
• Non-specific reference. Dit is de situatie met meerdere exemplaren van dezelfde soort in de
extra-linguïstische context. Je wilt refereren aan één daarvan, maar het maakt niet uit welke.
• Anaphoric reference. Je gebruikt het bepaalde lidwoord voor iets, dat al eerder linguïstisch
geïsoleerd is.
• Generic reference. In dit geval heb je niet te maken met een concreet exemplaar van een
bepaalde klasse, maar wil je iets over de klasse zeggen, zoals bijvoorbeeld Een pinguïn is een
dier. Afhankelijk van de taal wordt hiervoor het bepaalde of het onbepaalde lidwoord gebruikt.
In het Frans wordt het bepaalde lidwoord gebruikt.
Naast deze functies van lidwoorden is er ook nog een andere functie van het onbepaalde
lidwoord, die los staat van de determinor function, namelijk de naamgevende functie. Een
voorbeeld daarvan is: Kijk, dat is nou een olifant. Dit gebruik van het onbepaalde lidwoord komt
vaak voor in gesprekken tussen jonge kinderen en hun ouders.
Karmiloff-Smith geeft overigens de non-specifieke functie van het onbepaald lidwoord een
onduidelijke status. Ze maakt geen onderscheid tussen de partitief-betekenis (één van de) en de
existentiele interpretatie (er is een), zoals soms wel gebeurt in de taalkunde. Om de zaken
overzichtelijk te houden, houd ik tijdens mijn hele verhaal de indeling van Karmiloff-Smith aan.
Haar experimenten hebben namelijk ook deze indeling als uitgangspunt.
Nu we de functies van de lidwoorden weten, kunnen we gaan kijken hoe kinderen deze
functies leren. Karmiloff-Smith neemt dezelfde drie periodes als uitgangspunt, als die ik hierboven
aangegeven heb. Ze concludeert op grond van haar experimenten dat kinderen in de eerste
periode niet uitgaan van de plurifunctionaliteit van lidwoorden. Ze gebruiken en horen bijvoorbeeld
une wel in allerlei functies, maar zien het niet als hetzelfde woord. Ze zien het als een serie van
unifunctionele homoniemen. Voor de observator mag het dan lijken alsof ze de verschillende
functies gebruiken, maar het kind ervaart het alsof hij ieder moment een ander woord gebruikt. Dit
sluit mooi aan bij het voorbeelden-idee dat ik voor periode I introduceerde. De kinderen gebruiken
de eerdere voorbeelden en gebruiken de lidwoorden dus zeer genuanceerd, maar zelf begrijpen
ze de functies niet. In periode II wordt het kind bewust van de dubbele functies van de lidwoorden.
Dit leidt tot redundante en licht ongrammaticale uitspraken. Ze gebruiken een apart morfeem voor
iedere functie. In het geval van une leidt dit bijvoorbeeld tot het gebruik van une X voor een X en
une des Xs om één X aan te geven. In de derde periode verdwijnt de redundantie weer. Kinderen
geven de lidwoorden nu plurifunctionele status. Daarnaast concludeert Karmiloff-Smith uit haar
resultaten, dat kinderen op deze leeftijd de lidwoorden hebben geïntegreerd tot een systeem van
meerdere mogelijkheden. Deze indeling in periodes gaat nog niet diep in op wanneer en hoe een
kind de verschillende functies van de lidwoorden leert. Karmiloff-Smith beschrijft dit uitgebreid, aan
de hand van een groot schema. Ik zal hier verslag doen van de belangrijkste onderdelen van haar
beschrijving. Kinderen gebruiken eerste een losse klank als lidwoord. Daarna beginnen ze
tegelijkertijd zowel bepaalde als onbepaalde lidwoorden te gebruiken. Beide soorten woorden
worden door het kind nog niet gezien als onderdelen van een gemeenschappelijk semantisch
systeem. Iedere soort heeft zijn eigen, zeer verschillende, functie. Het onbepaalde lidwoord wordt
55