Afstudeerscriptie - Kunstmatige Intelligentie - Rijksuniversiteit ...

3B: Werking van het determinatorenmodel
1 Opzet van het model
Voordat ik de werking van het model uit de doeken zal doen in de volgende paragraaf, vertel ik in
deze paragraaf wat precies de opzet is van het model. Ik ga in op wat het model naar mijn idee
concreet zou moeten doen en hoe het model dat kan bereiken.
1.1 Welke onderdelen hebben de voorbeelden nodig?
Hoe ziet een specifiek voorbeeld van het gebruik van een lidwoord in een bepaalde functie er
precies uit? Een belangrijk punt hierbij is hoe je de situatie in de omgeving representeert in het
model. Mensen hebben een soort plaatje in hun hoofd, dat aangeeft wat op dat moment het
onderwerp van gesprek is. Daarnaast is een representatie nodig van de extralinguïstische context,
waarbij het aantal identieke objecten (of het aantal objecten van dezelfde soort) met name van
belang is. Alle functies uit figuur 5 van hoofdstuk 3A: Van RR-theorie naar RR-model,
uitgezonderd de naamgevende functie en de numerieke functie, zijn determinerende functies. Ze
zorgen er dus voor dat duidelijk wordt over welk object of onderwerp de uitspraak gaat. In
sommige gevallen is er een directe relatie tussen het "mentale plaatje van het onderwerp" en het
onderwerp in de buitenwereld zelf, zoals bij de deictische functie en de exoforische functie. In
andere, geavanceerdere gevallen, verwijst het mentale plaatje niet naar iets dat er echt is, maar
meer naar een categorie. Dit is min of meer het geval bij de non-specifieke functie en zeer
duidelijk het geval bij de generieke functie, maar deze laatste laten we buiten ons model. In het
playrooms experiment zijn de zaken waar de uitspraken over gaan echter altijd aanwezig in de
omgeving. Dat maakt het in dit geval een stuk overzichtelijker. Iets anders wat ook een belangrijke
rol speelt, is het wijzen en kijken bij het deictisch gebruik van la. Ook dit moeten we op de één of
andere manier in de voorbeelden zien te verwerken. Voorbeelden waarbij une wordt gebruikt in de
naamgevende functie zijn lastig, omdat de extralinguïstische situatie in zo'n geval zowel één uniek
object kan zijn, als meerdere objecten, waarvan er één wordt aangewezen. Bij de naamgevende
functie legt de spreker vaak een opvallende nadruk op het zelfstandige naamwoord waar het om
gaat. Ook dit is iets wat niet makkelijk is om mee te nemen in de voorbeelden. We zullen deze
twee dingen in het model als volgt versimpelen: zowel bij de naamgevende als de aanwijzende
functie gaan we uit van een object dat wordt aangewezen. In het geval van de anaforische functie
spelen weer andere dingen een rol, namelijk de intralinguïstische situatie, waarbij in de vorige zin
het onderwerp al is geïsoleerd, zodat je er nu met la naar kunt verwijzen.
1.2 Hoe zien voorbeelden eruit?
Na deze brainstorm over wat er allemaal van belang is bij de voorbeelden, zullen we de zaken
weer even helder moeten krijgen. In feite is het bij het gebruik van het bepaalde of het onbepaalde
lidwoord voornamelijk van belang of je een nieuw onderwerp introduceert met je uitspraak. Het
kan ook zijn dat je nieuwe informatie wilt geven over een object dat al duidelijk onderwerp van
gesprek is. Daarnaast is de uniekheid van het object in de huidige context van belang: zijn er meer
van dezelfde soort of is het object alleen? Op grond van deze twee aspecten, kunnen we de
volgende onderdelen voor de voorbeelden bedenken, die de nieuwheid en de uniekheid van het
object representeren:
59