Afstudeerscriptie - Kunstmatige Intelligentie - Rijksuniversiteit ...

2.2 Betekenissen van impliciet en expliciet
Uit de vorige paragraaf blijkt, dat de betekenis die Karmiloff-Smith aan de termen impliciet en
expliciet geeft, afwijken van wat doorgaans hieronder verstaan wordt. In de cognitiewetenschappelijke
literatuur wordt vaak een verband gelegd tussen impliciete kennis en procedurele
kennis. Impliciete kennis heeft dan de vorm van specifieke procedures, die we als een geheel
uitvoeren, maar waar we geen meta-cognitieve toegang toe hebben. Voorbeelden hiervan zijn
vaardigheden zoals autorijden of lopen. Leren autorijden gaat vaak via expliciete instructies. Door
veel oefening automatiseren we de handelingen echter en worden de expliciete instructies
omgezet in impliciete kennis. Deze betekenis van impliciete kennis lijkt niet te verenigen te zijn
met voorbeelden, die als expliciete chunks in het declaratieve geheugen zijn opgeslagen. Ik
interpreteer – in navolging van Karmiloff-Smith – de voorbeelden echter toch als een vorm van
impliciete kennis. De kennis waar het om gaat – het verband tussen determinator, aantal,
focusverschuiving en functie – is immers impliciet aanwezig in de voorbeelden en expliciet
aanwezig in de nieuw gevormde productieregels.
We zagen al eerder dat het productiecompilatiemechanisme twee opvolgende
productieregels aan elkaar breit en de opgehaalde chunk uit het declaratieve geheugen in de
nieuwe regel inbakt. Dit maakt het mechanisme zeer geschikt voor proceduralisatie en
automatisering van kennis, bijvoorbeeld de eerder genoemde handelingen bij autorijden. Deze
proceduralisatie zou je specialisatie kunnen noemen, omdat het leidt tot specifieke productieregels
die van toepassing zijn in een specifieke situatie. Als je het productiecompilatiemechanisme
combineert met een analogiestrategie heb je echter een tool in handen, die niet zozeer in
specialiseert, maar juist generaliseert. Dit is precies het generalisatie-door-specialisatiemechanisme
dat ik in hoofdstuk 1 reeds heb beschreven.
2.3 De ontbrekende schakel
In het model hebben representaties op het E1-niveau de vorm van productieregels, die niets uit
het declaratieve geheugen opzoeken. Eerder merkte ik al op dat representaties op het E2/3niveau
wel de vorm moeten hebben van declaratieve chunks. Het is echter op het moment
onduidelijk hoe de overgang tussen het E1-niveau en het E2/3-niveau dan in zijn werk zou moeten
gaan in ACT-R. Als dit wel duidelijk zou zijn, zou het een sluitend verhaal zijn, want de kennis die
dan omgeschreven is naar het E2/3-niveau zou dan weer ter beschikking kunnen komen van
andere cognitieve taken. De dimensies die in het determinatorenmodel één voor één beschikbaar
komen, kun je dan ook als representaties op het E2/3-niveau zien. Die kennis zat dan eerst
ingebakken in procedures voor andere linguïstische taken, maar wordt na twee keer herschrijven
zo abstract dat het concept van een mogelijk relevante dimensie overblijft. Dit concept wordt dan
gebruikt in het determinatorenmodel zodra het beschikbaar is. Dit soort uitwisselen van kennis
tussen verschillende taken maakt het mogelijk voor een persoon om zich bewust te worden van
een heel systeem van interacterende aspecten, zoals bijvoorbeeld het taalsysteem met
daarbinnen weer subsystemen zoals het systeem voor het gebruik van determinatoren. Karmiloff-
Smith beschrijft dit door te zeggen dat een kind eigenlijk in de loop van de tijd een kleine
taalwetenschapper wordt (en ook een kleine natuurkundige en een kleine psycholoog enz.).
Natuurlijk wil dit niet zeggen dat we alle regelmatigheden van de taal en de grammatica onder
woorden kunnen brengen. Meestal is dat niet zo. Maar als een volwassene of een ouder kind met
de uitzonderlijke situatie van het playrooms-experiment wordt geconfronteerd, dan weet hij wel de
essentiële linguïstische aanwijzing te gebruiken en te benoemen. Een tienjarige gaf bij de
playroomstaak bijvoorbeeld de volgende uitleg: "Het moet wel de jongen zijn, want u zei 'de'; als u
het tegen het meisje had gehad, had u 'leen me een auto' moeten zeggen, of misschien 'één van
je auto's'."
99