Afstudeerscriptie - Kunstmatige Intelligentie - Rijksuniversiteit ...

Merk op dat voor productie de dimensies focus-voor en focus-na niet bepalend zijn. Als je weet
wat voor functie je wilt geven aan het lidwoord en je weet het aantal van dat soort object in de
huidige context, dan ben je klaar. Als het model in een situatie is waar aantal niet uit de context te
bepalen is, dan zal hij wel gebruik maken van de beoogde focusverschuiving. De regels dit dat
mogelijk maken zullen ook in ons model ontstaan, maar die bespreek ik hier verder niet.
1.5 Het ontdekken van relevante dimensies in de context
Uit bovenstaande regelsets is op te maken dat de kinderen naarmate ze ouder worden meer
aspecten van de context kunnen herkennen om de regels op te baseren. Deze aspecten noemen
we, in navolging van Van Rijn et al. (in press) dimensies. In het determinatorenmodel zijn drie
dimensies van belang, namelijk aantal, focus-na en focus-voor. Bij aanvang van de simulatie is het
model drie jaar oud. Hij kan nog niet tellen of hoeveelheden aangeven van objecten. Hij is ook nog
niet helemaal bekend met het begrip hoeveelheid. Hij hoort wel voorbeelden van het gebruik van
une met de rol hoeveelheidaangeven, maar kent deze functie nog niet. Het model slaat deze
voorbeelden dan ook op met in het rol-slot de waarde onbekend. Het model is echter wel in staat
om de uniekheid van een object in de context op te merken. We kunnen dus zeggen dat de
dimensie aantal op die manier wel bekend is. De dimensies focus-voor en focus-na zijn in deze
fase nog onbekend. Het model heeft nog niet door dat het gebruik van lidwoorden te maken heeft
met het verschuiven van de focus. Het model ziet iedere gehoorde zin ook als een op zichzelf
staand geheel en niet als deel van een gesprek. Zodra het model tellen heeft geleerd en heeft
geleerd hoeveelheden van objecten aan te geven, treedt hij fase II binnen. Het model kent nu niet
alleen de dimensie aantal, maar ook de dimensie focus-na. Hij heeft nu immers door dat er twee
verschillende waarden zijn waar je de focus op wilt hebben liggen na de zin: ofwel op het zojuist
geintroduceerde object (focus-na is dan symbool) ofwel op de hoeveelheid van een object. Het
model krijgt nu dus in de gaten dat une twee functies heeft. Hij heeft echter nog niet door dat wat
er gezegd is voordat de het lidwoord kwam, ook van belang is. Hij kent dus de dimensie focusvoor
nog niet. Hij ziet de focus-na nog niet als een resultaat van een focusverschuiving. Het
gevolg is dat hij wel van eerder gehoorde lidwoordconstructies de focus-na kan opslaan, maar dat
hij nog niet in staat is de focus-na op grond van de huidige context te voorspellen. In fase III begint
het model wel door te krijgen dat determinatoren een focusverschuiving veroorzaken en dat je dus
informatie uit de vorige zin of uit eerdere woorden van dezelfde zin kunt gebruiken om de
lidwoordconstructie te begrijpen. Het model benadert zinnen nu als onderdelen van een lopend
gesprek. Focus-voor is nu dus bekend. Het model probeert nu deze dimensie direct uit de context
op te maken. Daarnaast is het model nu ook in staat om de focus-na te gaan voorspellen. Dit zal
niet altijd lukken, maar dat is niet erg, want de focus-voor geeft al genoeg onderscheidende
informatie om de twee betekenissen van une uit elkaar te halen. Het beschikbaar komen van
nieuwe relevante dimensies leidt tot het ontstaan van nieuwe, meer geavanceerde
productieregels. Maar voordat deze regels ontstaan, gebruikt het model eerst regels die op grond
van analogie werken. Deze analogieregels kunnen dan de "ouders" worden van nieuwe
productieregels. Hoe die analogieregels werken, komt in de volgende subparagraaf aan bod.
1.6 Het analogieproces
Een van de aannames in ons model is, dat kinderen vaak zinnen begrijpen en produceren op
grond van een analogieproces. Ze weten wat ze willen zeggen en gebruiken een voorbeeld als
mal voor de juiste zinsconstructie. Zo ook bij het begrijpen van zinnen. De uitspraak is
vergelijkbaar met een eerder gehoorde uitspraak, dus kan de betekenis worden berekend aan de
hand van die eerdere uitspraak. Op deze manier zinnen produceren en begrijpen kost echter wel
veel tijd en moeite. Later in de ontwikkeling zal het kind dus op zoek gaan naar snellere en
65