Afstudeerscriptie - Kunstmatige Intelligentie - Rijksuniversiteit ...

of hun uiting. In ons model kunnen we dus ook niet gebruik maken van directe feedback. Een
productieregel is in zo’n geval succesvol als hij het verwerkingsproces naar een eindstatus weet te
brengen. Een productieregel zal normaal gesproken dus nooit tot een failure leidt. De kracht van
een regel wordt bepaald door zijn succeskansen, maar ook door de kosten die met uitvoeren van
de regel gemoeid zijn. In dit kostengedeelte kunnen we wel een vorm van indirecte feedback
betrekken. Als een kind immers het verkeerde lidwoord kiest of de rol van het gehoorde lidwoord
verkeerd interpreteert, kan dit leiden tot miscommunicatie en onduidelijkheid. Dergelijke uitspraken
en interpretaties leiden dus wel tot succes, maar hun kosten worden verhoogd, omdat er
onduidelijkheid is ontstaan, die achteraf nog opgelost moet worden of die op een andere manier
later tot extra moeite kan leiden. Deze vorm van extra effort noem ik een ambiguïteitsstraf. Een
niet echt goede regel die leidt tot een ambiguïteitsstraf kan echter wel floreren. Komt er dan een
nog betere regel, die geen ambiguïteitsstraf krijgt, dan zal die nieuwe regel de oude wel gaan
overvleugelen.
Hogere kosten bij een regel kunnen ook komen, doordat de regel een langere linguïstische
constructie oplevert. In ons model, zie je dat bij het gebruik van de constructie une des Xs. Bij
deze constructie is het duidelijk wat de rol is, namelijk aanwijzen, maar er moeten meer woorden
worden gebruikt. Deze constructie brengt dus meer kosten met zich mee om uitgesproken te
worden. Het uitspreken van de woorden zit niet in ons model, dus moeten we de hogere kosten
direct doorberekenen aan de veroorzaker daarvan: de regel die ervoor kies une-des te gebruiken
als determinator. De regel is dus niet ambigu, maar levert wel een onnodig ingewikkelde
constructie op. De straf die deze regel daarvoor krijgt, noem ik dan ook een redundantiestraf.
Eigenlijk zijn we in ons taalgebruik altijd bezig het evenwicht te vinden tussen ambiguïteit en
redundantie. We willen wel eenduidig en correct zijn, maar het moet ook zo efficiënt mogelijk. Dit
is dus een afweging tussen snelheid en correctheid. Dat deze afweging niet alleen geldt in het
domein van de taal, maar ook op allerlei andere cognitieve gebieden, zal blijken uit de komende
hoofdstukken. In de RR-theorie en de RR-experimenten kun je namelijk je vaak een ontwikkeling
ontdekken, die nauw samenhangt met het ontwikkelen van een evenwicht tussen snelheid en
correctheid.
De feedback is als volgt concreet gemaakt in het determinatorenmodel. Als het model een
lidwoordconstructie gehoord en verwerkt heeft, dan wordt de toegekende rol vergeleken met de
werkelijke functie die bedoeld was. Als die gelijk zijn, dan leidt dat tot de regestratie van een
succes. Als ze niet gelijk zijn, wordt dat ook als een succes geregistreerd, maar met toegevoegde
efforts. Er zijn een verschillende gevallen te onderscheiden. Als het model na het hele
begripproces op het eind nog steeds onbekend heeft staan bij rol, dan is het lidwoord dus duidelijk
niet begrepen. In zo'n situatie heeft een kind ook wel door dat de communicatie niet perfect
verloopt en dat de belangrijke informatie die in de determinator zat verstopt, niet door hem is
begrepen. De toegevoegde effort is dan ook hoog (2.0). Als het model wel een rol heeft
toegekend, maar niet de juiste, dan is de toegevoegde effort lager, namelijk 1.1. In het werkelijke
leven zal een kind zich aan de ene kant prima staande kunnen houden in de interactie met
anderen als hij de functie van een lidwoord verkeerd begrijpt. Het kan aan de andere kant wel
leiden tot onverwacht gedrag of verwarring. Om die reden wordt er dus wel een extra effort
toegekent. Niet alle manieren van verkeerd begrijpen zijn even verwarrend en lastig. Een
aanname in het determinatorenmodel is dat met name bij het verwisselen van de numerieke en de
non-specifieke functie de foutmaat niet symmetrisch is. Het is veel erger als een kind een nonspecifieke
functie geeft aan een numerieke determinator dan wanneer hij het omgekeerde doet. In
het eerste geval mist de luisteraar belangrijke informatie. In het tweede geval zal de luisteraar
ondanks de misinterpretatie – als een soort bij-effect – toch de introductie van het object als focus
van het gesprek accepteren. Stel dat een kind (in het Frans) te horen krijgt: "Geef me een bord.",
dan kan hij deze zin verkeerd interpreteren en denken dat de spreker vraagt om precies één bord.
In dat geval zal hij de spreker alsnog wel geven wat hij wilde. Als een luisteraar de overgang in
71