PODO II - Federaal Wetenschapsbeleid

Project CP/35 - “Verhandelbare Mobiliteitsrechten: Haalbaarheid, Socio-economische effectiviteit en Maatschappelijk
Draagvlak”
Alhoewel belastingen meestal gebruikt worden om externaliteiten te internaliseren, bieden
verhandelbare rechten toch zeker een alternatief op deze heffingen. Een heffing leidt tot een
stijging van de prijs (voor een gegeven hoeveelheid) van een goed. Dit betekent dat de
verhandelde hoeveelheid van het goed afneemt en daarbij ook het negatieve externe effect.
Wel moeten daartoe de opbrengsten die met de heffing verkregen worden ten behoeve van de
samenleving worden aangewend (bijvoorbeeld in de vorm van lastenverlichting). De
effectiviteit van heffingen hangt af van de mate waarin vraag en aanbod reageren op
prijsveranderingen. Deze prijselasticiteit van vraag en aanbod is echter op voorhand niet
(volledig) bekend, zodat het onzeker is in hoeverre de belaste activiteit ook daadwerkelijk
wordt gereduceerd. Om die reden is dit instrument vaak minder bruikbaar wanneer er harde
beleidsdoelstellingen beoogd worden.
Uitgangspunt bij het instellen van een systeem van verhandelbare rechten is dat er uit
beleidsmatig oogpunt een hoeveelheidbeperking op macro-niveau moet worden
gespecificeerd. De verhandelbaarheid van de rechten vergroot de efficiëntie, omdat de
reductie daar plaatsvindt waar het aan de laagste kosten kan geschieden. De
verhandelbaarheid brengt ook een grote dynamische efficiëntie met zich mee: na de innovatie
kan de deelnemer het surplus aan rechten verkopen aan andere deelnemers die minder
efficiënt zijn. Door een grotere flexibiliteit te geven in hoe de doelen bereikt moeten worden,
kunnen verhandelbare rechten significante kostenvoordelen opleveren in de lange
termijnkosten. Deze lagere lange termijnkosten kunnen een belangrijk element zijn in de
internationale aanvaarding van de idee van verhandelbare rechten en in het verminderen van
de moeilijkheden geassocieerd met het bereiken van de doelstellingen. Een laatste belangrijke
opmerking is dat er bij verhandelbare rechten enkel aan een ‘average compliance’ moet
voldaan worden. Dit betekent dat er gemiddeld gezien de limiet moet nageleefd worden maar
individueel kan er bijvoorbeeld meer uitgestoten worden door rechten bij aan te kopen. Over
de totale participanten wordt dus de limiet bereikt maar er is geen sprake van individuele
naleving. Deze manier van werken wordt meestal gebruikt bij het verminderen van externe
effecten (bv. milieuschade) of voor het verdelen van natuurlijke schaarste (bv. visqouta)
omdat vanuit deze motieven ‘average compliance’ volstaat. Centraal bij het afwegen van
heffingen enerzijds en verhandelbare rechten anderzijds is de mate waarin vraag en aanbod op
de relevante markt reageren op prijsveranderingen. In geval van een voldoende
prijselasticiteit, dit wil zeggen dat vraag dan wel aanbod voldoende reageren op
prijsveranderingen, zijn heffingen effectieve instrumenten om gedragsveranderingen te
bewerkstelligen. Indien vraag en aanbod niet voldoende reageren op prijsveranderingen, dus
prijsinelastisch zijn, kan er beter gekozen worden voor een systeem van verhandelbare
rechten. De reden hiervoor is dat een systeem van verhandelbare rechten door middel van een
hoeveelheidbeperking ervoor zorgt dat de kwantitatieve doelstelling ook daadwerkelijk
bereikt wordt.
Samengevat kunnen verhandelbare rechten best gebruikt worden (1) voor het internaliseren
van negatieve externe effecten of voor het verdelen van natuurlijke schaarste; (2) wanneer er
sprake is van een harde kwantificeerbare beleidsdoelstelling (cap); (3) wanneer ‘average
compliance’ volstaat en (4) indien er een goed inzicht is in de transactiekosten die
samenhangen met het gebruik van het systeem en deze transactiekosten minimaal zijn.
Transactiekosten zijn alle kosten die gepaard gaan met het gebruik van de markt. Deze kosten
hangen vooral af van de opbouw van het systeem. Een eenvoudig opgezet systeem zal de
transactiekosten minimaliseren.
PODO II - Deel I - Duurzame productie- en consumptiepatronen – Transport 21