Rapport treinongeluk Barendrecht.pdf - Onderzoeksraad voor ...

ijlage 3: ToelichTing Technische TerMen en Processen
Onderstaande tekst geeft een korte toelichting op enkele veel gebruikte spoortermen en hun
onderlinge samenhang.
spoor wordt pas vrijgegeven als de veiligheid geborgd is
een hoofdprincipe voor de besturing van railverkeer is dat de infrastructuur voor iedere
treinbeweging expliciet wordt vrijgegeven. Iedere trein krijgt daartoe in de planning een zogeheten
treinpad toegewezen, waarin voor de gehele route is aangegeven op welk moment de trein welk
spoor zal gebruiken. Het treinpad kan gezien worden als een afspraak tussen de netwerkbeheerder
en de vervoerder over de timing van de trein. Alle treinpaden vormen samen de dienstregeling, die
fungeert als productieplan: de treindienstleider (werkzaam bij de verkeersleiding, die onderdeel is
van de netwerkbeheerder) past dit plan zo nodig aan en geeft de voor een treinbeweging benodigde
infrastructuur tijdig vrij, indien dit op een veilige wijze mogelijk is. De vrijgegeven infrastructuur
heet een rijweg en is de operationalisering van het treinpad.
De beveiliging ‘vergrendelt’ (vroeger fysiek, tegenwoordig elektronisch) de hele rijweg. Wissels
worden bijvoorbeeld vergrendeld en de reeds vrijgegeven spoorgedeelten kunnen niet meer
worden toegekend aan een andere rijweg. De spoorgedeelten komen na gebruik door de trein weer
vrij en kunnen dan weer in een andere rijweg worden gebruikt. Het is de taak van de detectie om
vast te stellen welke spoorgedeelten vrij zijn.
Treinsnelheid moet passen binnen de beperkingen van vrijgegeven spoor
De rijweg kan verschillende beperkingen kennen, zoals: snelheidsbeperkingen in wissels of bogen;
en het einde van de rijweg (bijvoorbeeld als het vervolg van de route nog niet beschikbaar is
door ander treinverkeer of door storing van een in de route gelegen wissel). Deze beperkingen
moeten aan de machinist worden getoond, doorgaans gebeurt dat met symbolen door seinen langs
de baan of in de cabine van de trein. Het kan dan gaan om lichtseinen en borden, maar ook om
geluidssignalen of handgebaren. De betekenis van alle gebruikte symbolen is gestandaardiseerd in
bijlage 4 van de regeling spoorverkeer.
De machinist moet de trein zodanig besturen dat de treinbeweging binnen de beperkingen van de
vrijgegeven rijweg blijft. Hij moet daartoe de seinen tijdig kunnen waarnemen, de symbolen kunnen
interpreteren, en zo nodig een passende actie ondernemen, zoals het inzetten van een remming.
Gezien de lange remwegen van treinen is het van groot belang dat de machinist tijdig voor de
aanstaande beperking wordt gewaarschuwd, dat wil zeggen op een zodanige afstand dat er nog
voldoende remweg beschikbaar is om de snelheid te verlagen. Het remsysteem van de trein wordt
door middel van een luchtdrukleiding bestuurd, waarop alle wagens van de trein zijn aangesloten.
De dodemansinstallatie van een trein heeft tot doel de trein te stoppen wanneer de machinist
daartoe niet meer in staat zou zijn. Om dat vast te stellen moet de machinist ten minste één maal
per minuut een knop bedienen; doet hij dat niet, dan brengt de dodemansinstallatie de trein direct
tot stilstand. Om te bewaken dat de treinbeweging de door de rijweg opgelegde beperkingen niet
overschrijdt, bestaan er systemen voor automatische treinbeïnvloeding (ATB). Als het nodig is,
grijpt een dergelijk systeem in en waarschuwt de machinist en/of forceert een remming. Hiervoor
is het nodig dat ook het treinbeïnvloedingssysteem de beperkingen van de gegeven rijweg kent.
ontwerpprincipe veiligheidstechniek: bij storing naar een veilige toestand
een ontwerpprincipe voor veiligheidstechniek is dat de techniek, waar mogelijk, van nature de
meest veilige toestand aanneemt. Voor elke minder veilige toestand is dan een expliciete opdracht
vereist. Dit staat bekend als het fail-safe principe. Zo staan seinen normaliter op rood; zij kunnen
alleen voorbijrijden toestaan zolang aan een aantal veiligheidsvoorwaarden is voldaan. Ook de
detectie meldt spoorgedeelten bezet, tenzij het tegendeel blijkt. Op vergelijkbare wijze zijn de
remmen van een trein in rusttoestand bekrachtigd; de trein kan alleen in beweging worden
gebracht als er voldoende luchtdruk is opgebouwd. storingen (zoals stroomuitval of luchtlekkage)
werken op deze manier doorgaans naar de veilige kant. Het is echter niet mogelijk om tegen alle
denkbare faalwijzen een fail-safe oplossing te ontwerpen.
81