TOERUSTEN = UITRUSTEN - Onderwijsraad

gevoelig zijn voor andermans noden. Idealisten onder hen hebben een groter risico op te
branden dan realisten (Schaufeli, 1992). In de praktijk zijn de investeringen vaak groter
dan de opbrengsten, als hulpverlener geef je meer dan je terugkrijgt. Bovendien zijn de
inhoud van het werk en de persoon van de hulpverlener sterk verstrengeld. Falen wordt
daardoor niet alleen als een professionele tekortkoming, maar ook als een persoonlijke
tekortkoming ervaren.
Voor arbeidssatisfactie blijken vooral een lage werkdruk, ruimte om het werk zelf te regelen,
sociale steun, weinig rolconflicten en duidelijke rolverwachtingen bepalend.
Reacties op de problemen in de werksituatie zijn onder meer demotivatie en stress, die
uiteindelijk kunnen leiden tot burnout, ziekteverzuim en verloop. Er is voor wat de
samenhangen betreft weinig verschil tussen verzorgenden en verpleegkundigen. In de
geestelijke gezondheidszorg komt burnout veel meer voor dan bij andere verpleegkundigen
(en ook veel vaker dan bij leerkrachten; Schaufeli, 1992). Psychosomatische
gezondheidsklachten en burnout blijkt samen te hangen met hoge werkdruk, lage sociale
steun, veel rolconflicten en onduidelijke rolverwachtingen. Bij veel sociale steun blijkt het
verband tussen werkdruk en burnout zwakker.
3.2.2 WERKNEMERS IN HET ONDERWIJS EN 'DE GEMIDDELDE' WERKNEMER
Hiervoor is al aangegeven dat het werk in het onderwijs in veel opzichten lijkt op het
werk in de zorgsector, met name vanwege het 'hoog contactuele' karakter van het werk.
Daarom worden hierna in de vergelijking tussen werknemers in het onderwijs en 'de
gemiddelde werknemer' ook apart gegevens over de zorgsector vermeld.
Deze vergelijking is deels gebaseerd op CBS-gegevens en is deels afkomstig uit de werkdrukonderzoeken
die eerder in hoofdstuk 2 zijn besproken.
■
Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) verzamelt statistische informatie
over vele maatschappelijke en economische onderwerpen. De hier gebruikte
cijfers zijn gebaseerd op vragen naar arbeidsomstandigheden in het Permanent
Onderzoek Leefsituatie (POLS) en ontleend aan Statline van het CBS (www.cbs.nl)
en aan Mares & Frenken (2002).
■
De vragen die in de werkdrukonderzoeken over taakbelasting van leraren zijn
gesteld, zijn gebaseerd op een vragenlijst voor welzijnsrisico's in het werk die
ook in andere sectoren wordt toegepast. 9 Bij TNO-Arbeid is op basis van deze
lijst voor alle sectoren tezamen een representatief referentiebestand samengesteld
waarmee de situatie in de onderwijssector vergeleken kon worden
(Backbier c.s., 2001).
Daarnaast worden gegevens gepresenteerd die afkomstig zijn uit het literatuuronderzoek
dat Dorhout, Maassen van den Brink & Groot (2002) in opdracht van de Onderwijsraad
hebben uitgevoerd in het kader van een verkenning naar oudere werknemers in het
onderwijs ('de zilveren onderwijsgeneratie'). In dit onderzoek wordt onder andere nagegaan
welke factoren (zoals scholing, baantevredenheid, ziekte en uittredingsroutes) bij-
9 Deze WEBA-methodiek (Welzijn Bij Arbeid), door Christis (1992) aangepast voor het onderwijs (WEBO), geeft aan of een bepaalde
functie welzijnsrisico's meebrengt, aan de hand van indicatoren als: onvolledigheid van de functie, onvoldoende organiserende
taken, onvoldoende niet-kortcyclische taken, een onevenwichtige verdeling van makkelijke en moeilijke taken, onvoldoende
autonomie, onvoldoende contactmogelijkheden, en onvoldoende informatie.
48 Onderwijsraad, augustus 2002