TOERUSTEN = UITRUSTEN - Onderwijsraad

Tegenover de taakeisen staan de regelmogelijkheden. Deze komen in het onderwijs op
twee manieren tot stand.
■
Ten eerste worden zij als het ware 'aangereikt' door de schoolorganisatie en
maken dan ook onderdeel uit van de werkgerelateerde factoren. De onderwijsinstelling
kan deze regelmogelijkheden bieden als direct gevolg van landelijk
(CAO-)beleid, maar ook als gevolg van intern beleid (zoals afspraken over de
taakverdeling in het team waarbinnen de leerkracht werkzaam is). Daarnaast is
er sprake van situaties waarbij landelijk beleid in de organisatie in praktijk moet
worden omgezet. Een voorbeeld daarvan is het scholingsbeleid: hiervoor staat in
de CAO 10% van de jaartaak voorgeschreven, maar het is aan de organisatie om
daar werkelijk de mogelijkheden toe te bieden.
■
Ten tweede speelt de individuele medewerker ten aanzien van de regelmogelijkheden
een cruciale rol. Leraren en andere werkenden in het onderwijs zijn
immers ook zélf verantwoordelijk voor het onderhouden en ontwikkelen van de
eigen competenties, waardoor hun handelingsrepertoire - en daarmee mogelijkheden
om regelend op te treden, het eigen werk te plannen - worden vergroot.
Deze tweede component van de regelmogelijkheden slaat met andere woorden
op de regelcapaciteit van de werkende. Hiermee zijn we uitgekomen bij de kenmerken
van de werkende als onmisbaar element in de verklaring én oplossing
van het werkdrukprobleem.
4.3 Kenmerken van de werkende nader bekeken
Het tweede cluster betreft kenmerken van de werkende. Het gaat hierbij om algemene
kenmerken zoals het opleidingsniveau, de leeftijd en de ervaring in het werk, maar ook
om specifieke kenmerken als de beroepshouding, de betrokkenheid bij het werk, de
thuissituatie (sociale steun, zorgtaken) de belastbaarheid en het herstelvermogen. Deze
factoren bepalen hoe werknemers omgaan met de eisen die het werk stelt. In de werkdrukonderzoeken
is ingegaan op enkele algemene kenmerken, maar niet zozeer op specifieke
kenmerken. Het ervaren van een (te) hoge werkdruk is echter duidelijk gerelateerd
aan het verwerkingsvermogen (of belastbaarheid) van de werknemer. In dat verband
speelt de beleving van de werknemer een belangrijke rol bij de beoordeling van wat een
hoge werkdruk is en of hieruit stress ontstaat (Maassen van den Brink et al, 2000;
Vermeulen, 2000). Niet alle stress hoeft werkgerelateerd te zijn: stress kan ook voortkomen
uit onzekerheid over de toekomst of andere persoonlijke omstandigheden.
Dergelijke niet-werkgerelateerde stress heeft wel een grote invloed op de mate waarin
iemand werkdruk ervaart: hij of zij is (tijdelijk) extra gevoelig geworden voor werkdruk.
4.4 De interactie tussen het werk en de werkende
Uit het voorgaande blijkt dat zowel in kenmerken van het werk als van de werkende oorzaken
van werkdruk kunnen liggen. Ook blijkt dat werk en werkende in dit verband
moeilijk zijn te scheiden. Het werk biedt de werkende een omgeving; andersom geeft de
werkende met zijn/haar persoonlijke kenmerken invulling aan het werk. Het gaat hier
dus feitelijk om een nadrukkelijke interactie tussen werk en werkende. Toegepast op
werkdruk gaat het om de manier waarop iemand, gegeven de kenmerken van het werk
(taakaspecten en werkorganisatie) en gegeven zijn/haar persoonlijke kenmerken, omgaat
58 Onderwijsraad, augustus 2002