LEREN IN EEN KENNISSAMENLEVING - Onderwijsraad

‘transporteerbare’ kennis en vaardigheden moeten worden opgedaan (gedecontextualiseerde
kennis), die vervolgens in allerlei nieuwe contexten kunnen worden toegepast
(gecontextualiseerd). De gesitueerde benadering daarentegen stelt dat transfer
beschouwd moet worden als het vermogen om wat eerder geleerd werd voortdurend en
in steeds nieuwe situaties toe te passen en uit te bouwen, waarmee reeds verworven
competenties op een hoger plan worden gebracht. Transfer is in deze optiek een continu
proces van progressieve ‘recontextualisatie’ (Van Oers, 1998). Daarbij wordt van toepassing
in sterk verwante situaties toegewerkt naar toepassing in contexten die steeds meer
verschillen van de situatie waarin de kennis oorspronkelijk werd bijgebracht. Deze notie
van voortdurende en progressieve recontextualisatie tijdens het leerproces sluit aan bij
de eerder besproken visie op leren en kennisconstructie als een voortschrijdend, interactief
en constructief proces, en bij Vygotsky’s notie van ‘zone van naaste ontwikkeling’.
Het is dan niet alleen van belang om bij leerprocessen expliciet aan te sluiten bij de preconcepties
en eigen constructies van de lerenden, maar daar tevens een variëteit aan
leercontexten tegenover te stellen waardoor die progressieve en wendbare groei van kennis
en vaardigheden vorm kan krijgen.
2.4Reflectie en zelfregulatie
Eerder is aangegeven dat het nieuwe leren niet alleen over nieuwe vormen van kennisverwerving
en competentieontwikkeling gaat, maar dat deze nieuwe vormen uitdrukkelijk
gekoppeld zijn aan bepaalde soorten leeropbrengsten: leeropbrengsten in de vorm van
(duurzame, flexibele, functioneel geïntegreerde en betekenisvolle) competenties enerzijds
en de ontwikkeling van metacognitieve (leer-, denk-, samenwerk- en regulatievaardigheden)
anderzijds. Zelfregulatie, het leren reguleren van het eigen leerproces staat daarbij
centraal (Simons et al., 2000). Voor zelfregulatie moeten specifieke leer- en denkvaardigheden
verworven worden en daarnaast moet de lerende stapsgewijs de mogelijkheid krijgen
om zelf zijn leren te sturen en beslissingen met betrekking tot het leerproces in
eigen hand te nemen.
Condities die van belang zijn bij het ontwikkelen van zelfregulatie hebben ten eerste
betrekking op de relatie met de (vak)inhoud en ten tweede op de wijze van ondersteuning.
Wat het eerste betreft: in steeds sterkere mate zijn er aanwijzingen vanuit onderzoek
dat het belangrijk is om het ontwikkelen van zelfregulatie te koppelen aan leren dat
op specifieke inhouden en problemen betrokken is (Van Hout-Wolters et al., 2000).
Stapsgewijze ontwikkeling van zelfregulatie in combinatie met reguliere instructie en
begeleiding binnen een bepaald vakdomein levert de beste resultaten. De ondersteuning
die bij de stapsgewijze overdracht van regulatie van docent naar lerende wordt geboden,
dient daarbij op aanpak én leerproces gericht te zijn (Simons et al., 2000). Deze procesoriëntatie
houdt in dat de vaardigheden die geleerd moeten worden, zowel inhoudelijke
als ‘metavaardigheden’, worden voorgedaan (gemodelleerd) door docent en/of medelerenden,
en dat expliciet reflectie over de vaardigheden in kwestie plaatsvindt.
Belangrijke componenten van deze wijze van ondersteuning zijn:
• ‘Modelling’, dat wil zeggen voordoen, articuleren en bediscussiëren van denk- en
regulatiewijzen.
• ‘Monitoring’, dat wil zeggen dat de docent of trainer in eerste instantie optreedt
als het externe oog bij leer- en metacognitieve processen.
B.3-16 Onderwijsraad, januari 2003