LEREN IN EEN KENNISSAMENLEVING - Onderwijsraad

één of meer van de hierboven geschetste elementen. Maar ook daarbuiten is er een toenemend
aantal scholen dat, vaak op min of meer experimentele basis, naar alternatieven
zoekt en nieuwe mogelijkheden verkent. 39 Hoe ‘schools’ is schools leren in feite nog?
Voor primair en voortgezet onderwijs bevat het lijstje kenmerken van buitenschools leren
veel herkenbaars: het belang van intrinsieke motivatie, aansluiten bij de leefwereld van
de leerling, levensechtheid, het concrete als basis voor abstrahering, het belang van open
leersituaties, enzovoort. Inzichten hierover zijn vooral in de tweede helft van de vorige
eeuw geleidelijk de officiële didactiek binnengedrongen. Tot op zekere hoogte en vooral
in de eerste schooljaren houdt het onderwijs er ook rekening mee. Ook spelen zulke principes
mee in de recente hervormingen van het voortgezet onderwijs. Hierbij kan bijvoorbeeld
gedacht worden aan het studiehuis, aan de leerwerktrajecten die kortgeleden in het
voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) werden mogelijk gemaakt, en aan
recente verbindingen tussen vmbo en Regionale Opleidingscentra (ROC) met het oog op
werkend leren en vermindering van schooluitval. Toch bepalen de elementen die typisch
voor schools leren genoemd werden in veel scholen nog een belangrijk deel van het
onderwijs. Belangrijke factoren bij het handhaven van deze benadering zijn:
• het nog steeds vigerende traditionele kennisideaal;
• de functie die scholen als selectie-instituut hebben; en
• de grote investeringen die een consequente vormgeving volgens alternatieve
lijnen van school en docent vragen.
In het beroeps- en wetenschappelijk onderwijs is de ontwikkeling een andere geweest
dan in basis- en algemeen voortgezet onderwijs. Ooit werd bij uitstek daar geleerd door
bezig te zijn met de problemen van de werkterreinen in kwestie. Om allerlei redenen –
massale toeloop, financiële beperkingen, filosofieën van management en kwaliteitsbewaking,
enzovoort – kregen instellingen steeds minder mogelijkheden om deze benadering
in hun onderwijs in te passen. In het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) is de praktijkvariant
– beroepsbegeleidend leren – overigens nooit verdwenen, alleen kreeg de schoolse
variant steeds meer toeloop en status. Inmiddels is weer sprake van een wending. In
het voltijd beroepsonderwijs kreeg de praktijk onder de Wet Educatie en Beroepsonderwijs
(WEB) meer ruimte. Recent zijn ook een aantal pilots afgerond waarin onderzocht
werd hoe de kwalificatiestructuur in termen van competenties kan worden ingericht en
hoe daaraan in de praktijk uitwerking kan worden gegeven. 40 In het hoger onderwijs, het
hbo vooral, komen geleidelijk duale varianten tot stand en worden instellingen betrokken
bij kennisontwikkeling in de regio (Onderwijsraad & Adviesraad voor het Wetenschaps- en
Technologiebeleid, 2001).
In het postinitiële leren kende de educatie, oorspronkelijk voor een groot deel uit de welzijnshoek
afkomstig, in zijn opzet veel kenmerken van buitenschools leren. Inmiddels
hebben volwasseneneducatie, basiseducatie en inburgering veel trekken van het reguliere
onderwijs gekregen: klassikale en frontale lessen in grote heterogene groepen met officiële
boeken en invuloefeningen, huiswerk, toetsen, certificaten en diploma’s. Postinitieel
is verder het werkgerelateerde aanbod van belang. Ooit bestond dit uitsluitend uit praktijkleren,
daarna was extern, cursorisch opleidingsaanbod sterk in opkomst, en nu is er
weer sprake van een verschuiving naar meer informele varianten. Poell (2001) signaleert
in het ‘human resource management’ (hrm) van bedrijven onder meer een overgang van
39 Rooijen et al. (2002) biedt een inventarisatie van voorbeelden.
40 Colo, 2002.
Leren in een kennissamenleving
49