LEREN IN EEN KENNISSAMENLEVING - Onderwijsraad

• flexibilisering van leren (klantgerichtheid, maatwerk, leervormen en leeromgevingen);
• toegang van het individu tot de kennisinfrastructuur (o.a. via individueel recht
op scholingsverlof, combineren van werken en leren);
• versterken informeel leren (nationaal documentatiesysteem van gebruik & resultaten
informeel leren met relevantie voor de werkvloer én onderwijssysteem).
(Ministerie van Economische Zaken, Werkgroep EVC, 2002)
3.3.9 POSTINITIËLE TRAJECTEN
Op het terrein van postinitieel leren heeft zich vooral de laatste twee decennia het nodige
ontwikkeld. Formele scholing, waarbij van de kant van landelijke en lokale overheden en
– uiteraard – van de kant van werkgevers de nadruk op beroepsgerichte leeractiviteiten
wordt gelegd, komt daarbij sterk voor het voetlicht. Individuen gaat het ook wel vaak om
beroepsgericht leren, maar minstens zo vaak om leren dat om persoonlijke behoeften
draait.
Wat de beroepsgerichte scholing betreft 50 is de investering van het Nederlandse bedrijfsleven
internationaal bezien nog laag (Hake & Van der Kamp, 2001). Ze is in de loop van
de jaren negentig echter sterk gestegen, van zo’n 1,5 miljoen euro naar omstreeks het
dubbele, wat neerkomt op bijna 3% van de totale arbeidskosten. In het algemeen wordt
beroepsgerichte scholing door werkgevers betaald en staat deze in dienst van het eigen
personeelsbeleid. 51 De deelname van werknemers steeg van een kwart naar 40% (CBS-
Statline, Kerncijfers bedrijfsopleidingen 1993-1999). In de afgelopen periode speelde de
conjunctuur hierbij een positieve rol. De SER (2002) meent echter dat van meer dan een
conjunctureel effect sprake zal blijken te zijn, gezien het feit dat scholing inmiddels institutioneel
verankerd is in Collectieve Arbeidsovereenkomsten (CAO’s). Daarbij worden
middelen voorzien als persoonlijke ontwikkelingsrekeningen of –budgetten (por/pob),
functioneringsgesprekken, evc en diploma-toeslagen. Behalve bij formele scholing lijkt er
ook groei te zitten bij meer informele vormen van leren, zoals job rotation, toewijzing
van mentoren en dergelijke. Formeel leren, via cursusactiviteiten, studiedagen en dergelijke,
verliest echter niet aan belang en wordt door meer informele vormen ook niet verdrongen.
Beloften op dit punt van in het bijzonder e-learning werden vooralsnog niet
waargemaakt (Streumer et al., 2002).
Hieronder komen bij het overzicht van postinitiële activiteiten eerst arbeidsmarktgerichte
varianten aan bod (formele opscholing en bijscholing en leren op de werkplek). Daarna
volgt enige informatie over aanbod dat daarbuiten valt.
Opscholing
In de eerste plaats kan postinitieel leren worden ingezet om leertrajecten uit te bouwen
die in principe nog bij het initiële onderwijs horen. Soms gaat het daarbij om tweedekansonderwijs
ter compensering voor schoolloopbanen die om uiteenlopende redenen
50 Met dank aan dhr. J.W. Koole (VNO-NCW en Algemene Werkgeversvereniging Nederland) die meer specifiek toelichting gaf op
scholing en arbeidsmarkt vanuit het perspectief van werkgevers c.q. bedrijfsleven.
51 Daarbij wordt op continuïteit, flexibiliteit en mobiliteit binnen de organisatie gemikt en, om begrijpelijke redenen, zelden op
externe mobiliteit, zeker niet door de ruim 90% van de bedrijven die twintig of minder werknemers tellen. Slechts een enkel
(groot) bedrijf gaat verder en verstrekt persoonlijke opleidingsbudgetten ten behoeve van niet-functiegerichte opleidingen. De
overheid streeft bij scholing wel naar mobiliteit tussen organisaties, en is om die reden voorstander van persoonsgebonden
maatregelen als de por (die, in tegenstelling tot de pob, bij de overstap naar een ander bedrijf met de werknemer mee verhuist).
58 Onderwijsraad, januari 2003