LEREN IN EEN KENNISSAMENLEVING - Onderwijsraad

doen internationale internet-netwerken, film en andere cultuuruitingen, internationale merchandising,
goedkope vakantievluchten enzovoort. Dit leidt ertoe dat cultuur, smaken en
gewoonten losraken van lokale contexten. Mensen zoeken inzicht in andere culturen en
willen zich andere talen en interculturele vaardigheden en attitudes eigen maken om met
verscheidenheid om te gaan en als wereldburger te functioneren (Field, 2002).
Veranderingen in de sociale samenhang
Met het toenemen van de culturele verscheidenheid lopen levensstijlen, samenlevingsvormen,
normen en waarden steeds verder uiteen. Daarnaast zijn secularisering, ontzuiling
en het wegvallen van de ‘grote (ideologische) verhalen’ verantwoordelijk voor het losser
worden van maatschappelijke verbanden. Individuen zijn steeds minder aan een vaste
context gebonden; ze nemen aan wisselende sociale verbanden deel. Dit heeft uiteenlopende
effecten, positief en negatief.
De toename aan individuele vrijheid die hiermee gepaard gaat wordt in het algemeen als
verworvenheid gezien. Met het losser worden van sociale verbanden verdwijnt echter ook
de zekerheid van de eigen sociale groep. De maatschappelijke samenhang komt met dit
alles onder druk te staan, wat ook negatieve consequenties heeft. In de eerste plaats
heeft de toenemende nadruk op individuele vrijheden en de relativering van de eigen
(nationale) cultuur als keerzijde dat het publieke domein, de gemeenschap en de wil van
burgers om in die gemeenschap te investeren onder druk komen te staan (Scheffer,
2002). In de tweede plaats dreigen in diverse opzichten ongewenste tweedelingen.
Vooral in achterstandswijken, met grote percentages economisch niet-actieven, laagopgeleiden,
personen in de lagere inkomenscategorieën, eenoudergezinnen en allochtonen, is
sociale samenhang problematisch en vallen sommigen maatschappelijk overboord (De
Hart, 2002). Deze uitsluiting brengt maatschappelijke kosten met zich mee, zowel in
financieel en economisch als in sociaal opzicht (OECD, 1999).
Bij het bestrijden van sociale uitsluiting is scholing een belangrijk factor. Bij postinitiële
leervoorzieningen is bijzondere aandacht nodig voor sociale risicogroepen, waarbij sociale
participatie een belangrijk doel van leren wordt. Maar vooral vermindert een succesvolle
leerloopbaan in het initieel onderwijs risico’s voor latere uitsluiting. Van het initiële
onderwijs wordt verder verwacht dat het naast zijn schoolse taken ook voor leerervaringen
zorgt die specifiek aan sociale cohesie bijdragen en dat sociale vaardigheden een
aandachtspunt zijn (Van Wieringen, 2001; zie ook de recente verkenning Samen Leren
Leven). School en andere leervoorzieningen zouden ook uitdrukkelijk zorg moeten dragen
voor leeropbrengsten die aan sociale cohesie bijdragen: een gemeenschappelijke
kennisbasis, een gezamenlijk referentiekader van normen en waarden en een gedeeld
historisch en cultureel besef.
2.4.3 INDIVIDUALISERING
Met het minder worden van de band met het eigen sociale netwerk, is ook steeds minder
sprake van geijkte, door dit netwerk bepaalde keuzes. Mensen hebben daardoor meer
vrijheid bij de inrichting van het eigen leven. Waar men voor keuzes staat is anderzijds
ook kennis nodig. Het is minder mogelijk om op vaste modellen of raadgevers voort te
gaan. Complicerende omstandigheid daarbij is dat keuzemogelijkheden in allerlei opzicht
groter worden. De klassieke driedeling jeugd, volwassenheid en ouderdom, gekoppeld
aan leren, werk en pensioen, bestaat niet meer. Het is niet meer zo dat slechts op enkele
sleutelmomenten – bij het begin van een opleiding en van een beroepsloopbaan – keuzes
Leren in een kennissamenleving
33