LEREN IN EEN KENNISSAMENLEVING - Onderwijsraad

Informeel leren
“Ook sociaal was ik veel actiever dan tijdens mijn studie fysiotherapie. Ik sportte veel,
en zat al snel als wedstrijdleider in het bestuur van de badmintonvereniging, eerst voor
de jeugd, later voor senioren. Dat organisatietalent komt me goed van pas nu ik sinds
1993 hoofdverpleegkundige ben op de afdeling ‘short stay’ in een klein streekziekenhuis.
Hetty Lentjes (39), verpleegkundige, volgt nu een hogere managementopleiding
“… ben ik gaan varen. Als ik ergens veel geleerd heb, is het daar. Je zat er negen maanden
in een kleine hut met twee kooien boven elkaar en alleen twee stalen kasten voor je
spullen, nou, dan leer je wel wat verdraagzaamheid is. En ontwikkel je vanzelf sociale
vaardigheden. Ook ben ik op die reizen van buitenlanders gaan houden en andere culturen
gaan waarderen. Ik at langs de weg zittend nasi in Indonesië. En schreef voor een
Spaanse jongen aan boord liefdesbrieven naar zijn Hollandse vriendinnetje. Op een
gegeven moment was het zelfs zo dat die Spanjaard Nederlands met mij sprak en ik
Spaans tegen hem.”
Pieter Grevel (65), van matrozenschooltje tot leidinggevende positie in het verzekeringswezen
“Het takenpakket bleef maar groeien. Op een gegeven moment had ik de totale leiding
over de veiligheid in het huis. Ook begeleidde ik een renovatie. En kreeg ik te maken met
moeilijkheden onder het personeel die opgelost moesten worden. Ik functioneerde als
hoofd op een heel ander niveau, ging dagelijks met mensen om in hoge functies. Alleen
al door de communicatie met dat soort mensen leerde ik ontzettend veel. De hele dag
was voor mij een onbewust leerproces.”
Martijn van Hoof (36), eerst schoolverlater, dan 'leerverslaafd'
De grenzen tussen de drie leercontexten – formeel, non-formeel, informeel – zijn niet al
te scherp te trekken. 34 Binnen elke categorie zijn schakeringen mogelijk. Dat geldt ook bij
wat formeel schools leren genoemd wordt. Als hieronder schoolse en buitenschoolse
varianten tegenover elkaar worden gesteld, wordt met ‘schools leren’ het archetype van
de meer uitgesproken traditionele soort bedoeld.
3.2.2 FORMEEL VERSUS NON-FORMEEL EN INFORMEEL LEREN
De traditionele school – het begrip school wordt hier breed opgevat, van basisschool tot
technische opleiding tot commercieel cursusaanbod – is voor bepaalde leeropbrengsten
een beproefd arrangement, maar voor ander leren vaak minder geschikt. Waar het om het
bijbrengen van competenties gaat, schiet schools leren voor een deel tekort. Weliswaar
komt het daar ook tot competentievorming, maar dan binnen relatief nauwe vakgrenzen,
bijvoorbeeld: de omgang met teksten, het inzetten van wiskundige formules, het hanteren
van geografische kaarten. Voor bredere, flexibeler in te zetten en minder vakgebonden
competenties vormt de school doorgaans niet het ideale leerarrangement. Omdat tra-
34 Van non-formeel en informeel leren worden uiteenlopende definities gegeven en beoordelingen over welk soort leersituatie in
welke categorie thuishoort zijn niet altijd eenduidig. Om de soorten te onderscheiden worden dimensies aangedragen als ‘mate
van institutionalisering’, ‘koppeling al dan niet aan het reguliere onderwijsstelsel’, ‘intentionaliteit’, ‘karakter van de leerinhoud’,
enzovoort (Colletta, 1996). Afhankelijk van de dimensie die wordt vooropgesteld kan eenzelfde leercontext dan weer tot
de ene, dan weer tot de andere soort gerekend. In deze verkenning worden als dimensie aangehouden: enerzijds de ‘intentionaliteit’
van het leren (leersituatie is al dan niet expliciet rond leren georganiseerd), anderzijds ‘institutionalisering’ (binnen de
school, dan wel binnen een alternatieve, buitenschoolse context, dan wel in een niet of nauwelijks georganiseerde context).
40 Onderwijsraad, januari 2003