LEREN IN EEN KENNISSAMENLEVING - Onderwijsraad

de eerste plaats een toename van instroom in hogere schooltypen bij de intrede in het
voortgezet onderwijs van belang. De praktijk leert dat in de achterliggende jaren het aantal
leerlingen dat lager terechtkomt dan het advies basisonderwijs aangeeft, juist is toegenomen
(Kuyper & van der Werf, 2001). Tijdens het voortgezet onderwijs zou doorstroming
tussen schoolsoorten in de onderbouw en ten dele ook in latere leerjaren mogelijkheden
bieden om een verschuiving naar hogere opleidingsniveaus te realiseren. In de
praktijk blijkt inmiddels de afstroom van leerlingen in de onderbouw sterker te zijn toegenomen
dan de opstroom. Die tendens zet in hogere leerjaren door (Kuyper & Van der
Werf, 2001). 44 Tot slot kan na diplomering in vbo tot en met hoger algemeen vormend
onderwijs (havo), opstroom naar een hogere schoolsoort tot ophoging van opleidingsniveaus
leiden. In de praktijk wordt (werd) van vbo naar middelbaar algemeen vormend
onderwijs (mavo) geen doorstroming gesignaleerd. Van mavo gaat nu iets meer dan 5%
naar havo door, en van havo naar vwo eenzelfde percentage. In vergelijking met de jaren
negentig zijn deze percentages duidelijk gedaald. Overigens is doorstroming naar een
kwalificerende vervolgopleiding (beroepsonderwijs, wetenschappelijk onderwijs) de meer
gebruikelijke en efficiëntere optie: van vbo en mavo naar beroepsbegeleidende leerweg
(bbl) of (vooral) beroepsopleidende leerweg (bol), van havo naar vooral hbo en gedeeltelijk
ook naar bol, van vwo naar wo en in mindere mate naar hbo. Het percentage geslaagden
dat het onderwijs na diplomering de rug toekeert is ten opzichte van begin jaren
negentig gedaald. In het vbo gaat het toch nog om circa 20%, maar in mavo en havo en
vwo liggen deze percentages lager en zijn ze in de achterliggende jaren ook duidelijk
afgenomen. In totaal kiest ongeveer 90% van de gediplomeerden inmiddels voor een vervolgopleiding.
De groei van het secundair beroepsonderwijs is aanzienlijk. Zo’n 40% gaat
uiteindelijk naar het tertiair onderwijs (Centraal Bureau voor de Statistiek, 2001).
Vermindering voortijdig schoolverlaten
Een tweede mogelijkheid om meer mensen tot hogere opleidingsniveaus te brengen is
een vermindering van voortijdige uitval uit het onderwijs. De uitvalcijfers zijn momenteel
in grote lijnen als volgt. Schoolverlaten vóór het eind van de schoolplichtige leeftijd ligt
rond de 3%. Schoolverlaten zonder een startkwalificatie op minimumniveau (in de geanalyseerde
cohorten: kort middelbaar beroepsonderwijs(kmbo)/leerlingwezen) ligt omstreeks
de 10% (Den Boer & Uerz, 2000). Ongediplomeerde uitstroom in secundair
beroepsonderwijs, hbo en wo ligt traditioneel echter tegen de 40%. Sinds het begin van
de jaren negentig heeft de bestrijding van het voortijdig schoolverlaten, met name voor
leerplichtige uitvallers en uitvallers zonder startkwalificatie, prioriteit in het regeringsbeleid;
het omlaag brengen van uitval is nog steeds een belangrijk actiepunt. 45 De
Algemene Rekenkamer (2001b) constateert in zijn evaluatie van dit beleid echter dat de
handhaving van de leerplicht door lokale overheden kan worden verbeterd. Er bestaat
nog geen sluitende aanpak van melding, registratie en doorverwijzing van voortijdige
schoolverlaters die niet meer leerplichtig zijn.
Conclusie
De resultaten van het onderwijsachterstandenbeleid zijn duidelijk maar vooralsnog
beperkt. Bij de instroom in het voortgezet onderwijs vindt niet of nauwelijks verschuiving
van leerlingenstromen naar relatief hogere schooltypen plaats. Na afronding van het
44 Gegevens cohortstudie VOCL-’93, die basis waren voor de evaluatie basisvorming en, voor gegevens van VOCL-’99, zie Kuyper
& Werff (2001).
45 Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (2002a). De overheid richt zich, via een naar gemeenten gedecentraliseerd
beleid, vooral op degenen die het onderwijs al verlieten, en daarbinnen op de groep zonder enige startkwalificatie. Het
streven is deze terug te geleiden naar het onderwijs dan wel te begeleiden naar een baan, al dan niet in combinatie met leren.
Leren in een kennissamenleving
53