LEREN IN EEN KENNISSAMENLEVING - Onderwijsraad

Zoals aangegeven is de kennisontwikkeling binnen modus 2 een toevoeging op het traditionele
model en geen vervanging ervan. Er bestaat tussen de twee modellen de nodige
wisselwerking. Zo nemen traditionele, disciplinegebonden specialisten deel aan kennisontwikkeling
volgens modus 2. Andersom wordt de output van modus 2 input voor ontwikkelingen
binnen specifieke wetenschappelijke disciplines.
Timmer: “Onze onderzoekers waren nog nooit zo nauw betrokken geweest bij de ontwikkeling
van een echt product. Als we een paar jaar geleden een nieuw enzym ontdekt hadden,
dan gaven we daar een mooie presentatie over. En daarmee was het voor ons over
en uit. Nu zijn we er echt tot het einde toe bij.” De voordelen van een multidisciplinaire
aanpak zijn groot, zegt Timmer. “We boeken enorme tijdwinst door te werken in teams
die bestaan uit verschillende wetenschappers, productontwikkelaars en marketingmensen.”
Ook Timmers aanvankelijk sceptische medewerkers zijn inmiddels enthousiast. “Ze
zijn veel meer gericht op het uiteindelijke product, dat ook nog eens in afzienbare tijd op
de markt moet komen. Het is een heel andere manier van werken, maar ik merk dat
mensen het leuk vinden.” De nieuwe werkwijze is zelfs zo aangeslagen dat een groot deel
van de duizenden onderzoekers bij Unilever binnenkort op deze manier gaat werken.
H. Timmer, projectleider bij Unilever. 16
De arbeidsproductiviteit van bedrijven en economieën is van dergelijke nieuwe vormen
van kennisontwikkeling en innovatie sterk afhankelijk geworden. Bij vergelijking van
innoverende met niet-innoverende bedrijven komt naar voren dat zowel groeipercentages
als werkgelegenheid als omzet van de eerstgenoemde groep hoger zijn. Het verschil is
ook sterker naarmate bedrijven actiever zijn in het innovatieproces. Innoverende bedrijven
die met elkaar samenwerken blijken een hogere toegevoegde waarde per werknemer
te genereren dan bij bedrijven die hier niet in investeren (Berkhout et al., 2002; Centraal
Planbureau, 2002).
Overigens is niet alleen in de economische sector maar ook in de maatschappelijke en
privé-sfeer het soort processen te vinden dat hier beschreven wordt. Voorbeelden hiervan
zijn patiëntenverenigingen, kenniskringen, nieuwsgroepen op internet, een site als
‘Scholen leren van elkaar’ (KPC-groep) en vormen van samenwerking of intervisie tussen
professionals.
Implicaties voor leren en onderwijs
Voor kennisontwikkeling zoals hierboven beschreven is naast specifieke ook vakoverstijgende
kennis nodig. Naast smalle beroepsmatige competenties worden ook algemene
competenties gevraagd in de vorm van samenwerkings-, communicatieve, probleemsignalerings-
en oplossingsvaardigheden en ‘ict-skills’. Zelfstandigheid, creativiteit en het
vermogen tot reflectie en leren zijn essentieel (Thijssen, 2001, 2002; Merriënboer et al.,
2002).
Dit alles vraagt om een aanvulling op het traditionele onderwijsaanbod. Voor het verwerven
van zulke competenties is een leersituatie nodig die meer omvat dan de overdracht
van ideeënkennis of specifieke vaardigheden. Het hierboven als modus 2 geschetste
16 Vos (2002).
24 Onderwijsraad, januari 2003