LEREN IN EEN KENNISSAMENLEVING - Onderwijsraad

van de economische activiteit van de primaire en secundaire sectoren (landbouw, industrie)
naar kennisintensieve dienstverlening betekent ook dat naast arbeid, grondstoffen en
kapitaal vooral kennis en kennispotentieel gebruikt worden om waarde toe te voegen
(Ritzen & De Vijlder, 1998). Kennis is mede input voor productie. Tegelijk vormt kennis, in
de vorm van innovatie, een deel van de beoogde output. Dit laatste is belangrijk omdat
het in de postindustriële economie niet enkel meer om prijs en kwaliteit gaat. Competitief
voordeel hebben vooral producten en diensten die uniek zijn. Innovatie moet deze toegevoegde
waarde leveren en versterkt de concurrentiepositie. Afstemming op wensen van de
klant is essentieel en producten en diensten worden complexer (Gibbons et al., 1994; Den
Hertog & Huizinga, 1997). Hierbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan koppeling van
producten met dienstverlening (de veevoederfabriek die ook over de inrichting van stallen
adviseert) of aan verschuiving van aandacht van gestandaardiseerde producten en diensten
naar maatwerk (de bank die thuisbankier voor artsen en advocaten wordt). Het aantal
productvarianten voor een doorsnee auto steeg van 300 in de jaren zestig naar tegen de
100.000 (‘mass-customizing’). Het aantal disciplines dat bij de ziekenhuiszorg betrokken
is, ontwikkelde zich van tientallen in de jaren zeventig tot honderdtallen nu. Voor een
innovatieve economie zijn wetenschap en technologie van levensbelang.
Doorbraaktechnologieën creëren mogelijkheden voor nieuwe toepassingen. Nieuwe producten
gaan ook steeds vaker uit van een combinatie van technologieën. Hybride technologieën
als biotechnologie en mechatronica ontwikkelden zich. De opkomst van ict is een
factor die deze ontwikkelingen nog versterkt. Bijna alle bedrijfsprocessen zijn direct afhankelijk
van computers. De inzet daarvan biedt nieuwe mogelijkheden, maar is mede oorzaak
van het steeds ingewikkelder worden van productie en bedrijfsprocessen.
Complexiteit maakt de werkprocessen toenemend afhankelijk van de gecombineerde kennis
en ‘know-how’ van teams. Daarnaast liggen voor innovatie per definitie geen blauwdrukken
klaar, en is standaardisatie contraproductief.
“Het bedenken van nieuwe toepassingen voor onze producten wordt belangrijker. In de
toekomst gaat het niet in de eerste plaats om de formule, maar om wat je er mee kunt.
Zo hebben wij oenologen in dienst om te helpen bij de vergisting van wijn, denken kaasmakers
mee met het proces van kaasmaken, en zijn vroegere medewerkers van de politie
betrokken bij het ontwerp van kogelvrije vesten en vliegtuigdeuren die van de vezel
Dyneema zijn gemaakt.”
B. Hartmayer, divisiedirecteur DSM. 19
Organisaties die op innovatie gericht zijn, hanteren dan ook nieuwe productieconcepten.
In plaats van hiërarchische lijnen, vaste werkroutines, omschreven arbeidsdeling en een
hoge component laaggeschoolde arbeid, komt een model van bedrijfsvoering met platte
organisatie, decentralisering van verantwoordelijkheden en teamaanpak (De Grip, 2000).
Bij ingewikkelde problematiek komt ook samenwerking tussen organisaties tot stand.
Bedrijven ontwikkelen zich steeds vaker als kennisinstituut, maar krijgen ook toegang tot
de benodigde kennis door met (andere) kennisinstituten samen te werken, door experts
in te huren of door te fuseren met bedrijven die de vereiste kennis in huis hebben.
Netwerken ontstaan om elementen van specialistische ‘know-how’ te combineren. 20
19 Van der Kwast, 2002.
20 Onderwijsraad & Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid (2001).
26 Onderwijsraad, januari 2003