LEREN IN EEN KENNISSAMENLEVING - Onderwijsraad

wen die voor effectiviteit en efficiëntie van leren belangrijk zijn gebleken.
• Bij het streven om leerloopbanen van mensen op hoger niveau te brengen, blijkt
vooralsnog dat met aanpassingen binnen het initieel onderwijs onvoldoende
resultaat is behaald. Een alternatief kan gezocht worden in de efficiëntere
omgang met uiteenlopende leertrajecten die mensen vóór, naast en na het initieel
onderwijs kunnen doorlopen, in andere schoolse contexten (formele opleiding,
cursus en dergelijke) of daarbuiten.
Aan het eind van hoofdstuk 3 zijn drie strategieën beschreven die tot een betere benutting
van zowel schoolse als buitenschoolse leerarrangementen en -trajecten kunnen leiden.
• Vervlechting in leerarrangementen van kenmerken van schools en buitenschools
leren.
• Verbinding van schoolse en buitenschoolse arrangementen tot leertrajecten,
waarbij buitenschoolse arrangementen de schoolse aanvullen, dan wel – al dan
niet ten dele – daarvoor in de plaats komen.
• Stapeling van schoolse en buitenschoolse arrangementen en trajecten.
De gegeven voorbeelden laten een grote diversiteit zien in de wijze waarop de drie strategieën
kunnen worden ingevuld. Behalve de conclusie dat het combineren van schools
en buitenschools vaak blijkt te lonen, zijn er nog nauwelijks recepten uit te destilleren in
de zin van: ‘onder die omstandigheden, en voor die doelgroep, en voor dat type competenties
neme men leerarrangement dan wel -traject dan wel combinatie x of y’. Hooguit
leveren ze grove indicaties.
Daarnaast kunnen ze, in situaties waar de gebruikelijke arrangementen en trajecten
onvoldoende relevant zijn gebleken, inspiratie bieden voor alternatieve oplossingen. Voor
zover die al méér dan incidenteel in de praktijk worden gebracht – bijvoorbeeld bij de al
genoemde ‘werkplekkenstructuur’ in het vmbo, bij her en der uitgewerkte evc-trajecten
of bij sociale activeringsprojecten – kan systematische evaluatie van en onderzoek naar
effectieve kenmerken van een dergelijke opzet volgen.
Een analyse van de mate waarin op dit moment in leerarrangementen en leertrajecten
met deze mogelijkheden wordt omgegaan, leert dat bij onderwijs en overige leervoorzieningen
in principe ruimte voor een dergelijke benadering aanwezig is. Deze ruimte blijkt
echter onvoldoende te worden benut. Vaak kán deze ook niet worden benut vanwege
regelgeving, materiële situatie, of andere beperkingen die lerenden of aanbieders van
leervoorzieningen worden opgelegd. Beleid voor leren in een kennissamenleving zou de
praktijk in staat moeten stellen systematischer gebruik te maken van de mogelijkheden
die er zijn.
4.2 Verantwoordelijkheid voor leren in een kennissamenleving
In de vorige hoofdstukken – hierboven kort gerecapituleerd – werd een verkenning
ondernomen naar leren in een kennissamenleving. Een dergelijke verkenning hoort de
netten wijd uit te werpen. Daarbij, zo bleek, komt leren in alle soorten en maten aan het
licht, leren dat ook uiteenlopende belangen dient. In deze paragraaf wordt de vraag
gesteld welke verantwoordelijkheden daarbij passen en voor wie. Hoever strekken de
onderscheiden verantwoordelijkheden, hoe kunnen ze onderling worden afgestemd, en
Leren in een kennissamenleving
69