LEREN IN EEN KENNISSAMENLEVING - Onderwijsraad

zonder bemoeienis onvoldoende tot stand zouden komen, zal ook de overheid verantwoordelijkheid
op zich nemen.
Overigens zijn zulke externe effecten niet altijd even duidelijk te traceren, en blijft de
keus voor overheidsbemoeienis tot op zekere hoogte een politieke (Derksen, 2001). Wat
echter opvalt in de voorbeelden die hierboven gegeven werden, is hoe leren dat in eerste
instantie een privé-aangelegenheid leek, nog wel eens uitmondt in leertrajecten die maatschappelijk
uitermate relevant zijn. Het is de moeite waard om te verkennen waar deze
grens ligt. Verder is het zo dat het onderscheid tussen publieke en private verantwoordelijkheid
op dit moment vooral samenvalt met het onderscheid tussen initieel en postinitieel
onderwijs. 58 In hoeverre dit zo kan blijven is de vraag. De kennissamenleving stelt
ten aanzien van competentieontwikkeling en het niveau van leerloopbanen steeds meer
eisen en van het initiële onderwijs kan niet verwacht worden dat het hier alles tot stand
kan brengen wat nodig is. In het kader van het streven van de Europese Raad (top van
Lissabon, 2000) om de EU tot ‘meest concurrerende en dynamische kenniseconomie’ om
te vormen wordt secundair beroepsonderwijs in ieder geval al als basisniveau bepleit (en
wordt voorts de noodzaak van een leven lang leren benadrukt). 59 De verantwoordelijkheid,
onder meer financieel, die de overheid voor leren neemt zou zich dan ten minste
tot het mbo-niveau uitstrekken, al dan niet losgekoppeld van leerplicht en initieel stelsel
(bijvoorbeeld via facilitering van postinitieel duaal leren). Ook dan zal echter leren
daarvóór, daarnaast en daarna aandacht moeten krijgen. Betwijfeld kan worden of dergelijk
leren voldoende van de grond komt als het aan particulier initiatief wordt overgelaten.
De vraag mag ook gesteld worden of het huidige niveau van overheidsinvestering
in leren, in initieel onderwijs dan wel daarbuiten, nog past bij de ambities ten aanzien
van een kennissamenleving die in de achterliggende jaren door de overheid zijn uitgesproken.
4.2.3 OVERHEIDSVERANTWOORDELIJKHEID: BIJ WIE EN VANUIT WELK PERSPECTIEF?
Zodra het om organiseerbaar leren gaat waarvan het algemeen belang duidelijk is, is de
volgende vraag die naar het perspectief van waaruit dit algemene belang gedefinieerd
wordt – en, daarmee, naar de plek waar de publieke verantwoordelijkheid wordt neergelegd.
Eerder in deze verkenning zijn twee perspectieven aangegeven voor leren in een
kennissamenleving, die in het algemeen ook bij overheidsbeleid worden aangehouden:
• de sociaal-economische optiek; en
• de sociaal-culturele optiek.
Vanuit beide perspectieven is een belangrijke rol weggelegd voor het ministerie van
OCenW.
Vanuit de sociaal-economische optiek – onderwijs ten behoeve van de kenniseconomie,
de kennisintensieve arbeidsmarkt – zijn verder uiteraard ministeries als dat van
Economische Zaken, van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, en van Sociale Zaken en
Werkgelegenheid aan zet, naast en in samenwerking met de sociale partners (overigens is
de afbakening van verantwoordelijkheid tussen overheid en sociale partners een apart
aandachtspunt). Voor zover de beroepsvoorbereidende rol van het onderwijs aan de orde
is, is op overheidsniveau sprake van samenwerking tussen deze departementen en dat
58 Tevens: ‘leerplichtig/niet leerplichtig’ en ‘pre-/poststartkwalificerend’; leerplicht en startkwalificatie worden als ondergrens van
de overheidsverantwoordelijkheid gezien.
59 Commissie van de Europese Gemeenschappen (2001a).
72 Onderwijsraad, januari 2003