LEREN IN EEN KENNISSAMENLEVING - Onderwijsraad

c De constructivistische stroming
De constructivistische stroming is een reactie tegen met name het objectivisme (De Jong
& Biemans, 1998). Een gemeenschappelijke notie binnen de constructivistische benaderingen
is dat de lerende beschouwd wordt als iemand die actief kennis en inzicht construeert,
in interactie met zijn of haar omgeving. Daarbij wordt nieuwe informatie gekoppeld
aan de kennis die al aanwezig is en ontstaat bij iedere lerende een unieke, subjectieve
representatie van de werkelijkheid. Docenten worden gezien als coaches die dit proces
stimuleren en ondersteunen. Constructivisten gaan ervan uit dat het leren in een rijke
context moet plaatsvinden die aan de werkelijkheid is ontleend. Fragmentatie van (complexe)
onderwerpen is uit den boze (zie ook Smeets, 1996; De Jong & Biemans, 1998). Er
bestaan duidelijke overeenkomsten tussen deze visies en de preconstructivistische benaderingen
die hierboven genoemd zijn, met name die van Vygotsky als het gaat om de
sociale en culturele aspecten van leren, waarbij constructie van kennis als sociaal proces
wordt gezien. De impact van deze theorieën op het onderwijs was tot pakweg een decennium
geleden gering en bleef beperkt tot experimenten en vernieuwingsscholen binnen
basisonderwijs en algemeen voortgezet onderwijs. Overigens zijn, los van het constructivisme,
in de praktijk van het onderwijs veel eerder al benaderingen ontwikkeld waarin
uiteenlopende elementen die bij de latere constructivistische filosofie passen, al concreet
vorm kregen: denk onder meer aan Dewey, Montessori en Freinet, die elk wel een of
meer van de hier genoemde elementen in hun instructieaanpak opnamen. In recente
jaren wordt in de verschillende onderwijssoorten, van basisonderwijs tot beroepsonderwijs
en hoger onderwijs, op steeds grotere schaal getracht leren langs constructivistische
lijnen te organiseren: het zogenoemde ‘nieuwe leren’ (Simons et al., 2000).
In hoofdstuk 3 van de verkenning Leren in een kennissamenleving is een analyse gepresenteerd
van de effectiviteit van formeelschoolse, respectievelijk non-formele en informele
buitenschoolse leercontexten. Daarbij wordt geconstateerd dat de elementen uit de
onderscheiden contexten die effectief bleken voor competentievorming en leren leren,
parallel lopen met de elementen die in de constructivistische benadering naar voren
komen.
1.3 Leren in transitie, of: het ‘nieuwe leren’
Belangrijk om in gedachten te houden is dat de verschillende theoretische visies die
genoemd werden, samen een set algemene principes opleveren die bij de organisatie van
uiteenlopende soorten leren kunnen worden ingezet. Het onderscheid tussen de besproken
visies zit vooral bij ideeën over hoe leerprocessen verlopen en ondersteund zouden
kunnen worden, en ook over de nadruk die ze leggen op wat leeropbrengsten zijn of
zouden moeten zijn.
In deze bijlage wordt met name het nieuwe leren nader onder de loep genomen. De visie
daarop is, zoals gezegd, gebaseerd op het constructivistisch gedachtegoed. Hoewel geen
sprake is van een eenduidige, alles overkoepelende constructivistische leertheorie (zie
ook De Jong & Biemans, 1998 en Elshout, 2000) wordt wel algemeen geaccepteerd dat
het nieuwe leren met name gericht moet zijn op leeropbrengsten die:
• duurzaam, flexibel, functioneel geïntegreerd en betekenisvol, generaliseerbaar
en toegepast zijn; en
B.3-12
Onderwijsraad, januari 2003