LEREN IN EEN KENNISSAMENLEVING - Onderwijsraad

4.1 Eisen aan leerarrangementen in relatie tot soorten leren
Aan het begin van het voorgaande hoofdstuk zijn onder verwijzing naar Simons et al.
(2000) 70 drie soorten leren onderscheiden die met name verschillen in de mate van regulatie
door en autonomie van de lerende. Het gaat om begeleid leren, actief leren en
exploratief leren. Bij het nieuwe leren, dat gericht is op het verwerven van competenties
(duurzaam, flexibel, enzovoort) en metacognitieve vaardigheden, is een wat andere verhouding
tussen deze drie soorten leren gewenst. Ten eerste is, zowel in de formele,
schoolse context, maar ook bijvoorbeeld binnen bedrijfsopleidingen, een accentverschuiving
van begeleid leren naar actief leren van belang. Deze verschuiving houdt in dat de
lerende in toenemende mate zelfstandig leert en ook in die zin meer beslissingen neemt
over het eigen leren. Ten tweede is een verschuiving naar meer exploratief (ontdekkend,
inductief) leren wenselijk. Bij deze verschuiving is sprake van een toenemende activiteit
van de lerende in de zin dat deze zelf meer ervaringen opdoet. Simons et al. (2000)
benadrukken dat in het kader van het nieuwe leren beide verschuivingen van belang zijn.
De verschuiving naar actief leren kent een sterke nadruk op bewust, goed georganiseerd
zelfstandig leren. Dit dient te worden aangevuld met een verschuiving naar exploratief
leren met een nadruk op gesitueerd en impliciet leren. Begeleid leren blijft belangrijk,
maar er zou in leerarrangementen en -trajecten sprake moeten zijn van een nieuwe
balans tussen deze drie vormen van leren. Met het oog op het ontwikkelen van de
gewenste metacognitieve vaardigheden (leer-, denk-, samenwerk- en regulatievaardigheden)
dient in deze cocktail van leervormen een stapsgewijze (deel)overdracht van verantwoordelijkheden
voor het leren van docent naar lerende te worden ingebed.
In paragraaf 2 hierboven zijn al verscheidene elementen van het nieuwe leren benoemd.
Deze inzichten toepassend op de hierboven aangegeven combinaties van soorten leren,
benoemen Simons et al. (2000) een set karakteristieken van actief leren en exploratief
leren. Bij actief leren leert de lerende in toenemende mate zelfstandig en neemt hij of zij
in die zin ook meer beslissingen over het eigen leren. In dit leren is er sprake van:
• Een actief proces tijdens het leren, dat wil zeggen tijdens het opnemen en verwerken
van informatie en het leren van vaardigheden.
• Een constructief proces waarbij nieuwe aan oude informatie wordt gekoppeld.
De mate waarin constructieve activiteiten mogelijk zijn is echter afhankelijk van
de leersituatie en gedeeltelijk ook van inhoudelijke domeinen waarin geleerd
wordt.
• Een cumulatief proces waarbij bestaande kennis en inzichten geactiveerd en
benut worden tijdens het leerproces en mede richting daaraan geven. De mate
waarin sprake is van een cumulatief proces is echter afhankelijk van onder
andere de bekendheid met het domein en de mate waarin oude en nieuwe informatie
conflicteren (soms is met een schone lei trachten te beginnen het beste).
• Doelgeoriënteerd leren waarbij de lerende zich bewust is van de leerdoelen en
deze bij voorkeur zelf expliciteert. De mate van specificatie van leerdoelen wisselt
echter afhankelijk van de leersituatie en leertaak (bijvoorbeeld bij ontdekkend
leren gaat het alleen om globale doelen dan wel zoekrichtingen).
• Diagnostisch leren waarbij de lerende het eigen leerproces (mede) monitort,
onder andere via zelftoetsing en checken waar men is op de leerweg naar het
leerdoel.
70 Alhoewel er meer bronnen zijn op basis waarvan de vertaalslag gemaakt kan worden van de verschuivende kennis- en leerbehoeften
en de behandelde constructivistische inzichten naar eisen aan leerarrangementen, is het overzicht in Simons et al.
(2000, p. 6-15) het meest overkoepelend en passend (en overigens ook gebaseerd op verscheidene bronnen).
B.3-20 Onderwijsraad, januari 2003