milliyetçilik

Elbette milliyetçiliğe yönelik ilgi sadece akademik alanla sınırlı değil. Milliyetçilik
gerek kamuoyunun, gerekse görsel ve yazılı basının en sevdiği konulardan biri
olmaya da devam ediyor. Tüm bu ilginin bir olumlu, bir de olumsuz yönü var. Olumlu
yön, milliyetçiliğin modern toplumların hayatında oynadığı önemli rolün anlaşılmaya
başlanması; olumsuz yön ise konunun popülerleşmesiyle birlikte milliyetçiliğe dair
bir dizi yanlış kanının yaygınlaşması, tartışılmaz gerçekler olarak kolektif hafızaya ve
gündelik dile sinmesi. Bu bölümün amacı, görsel ve yazılı basında sıkça rastladığımız
üç popüler miti tartışmaya açmak. Bu mitler sırasıyla milliyetçiliğin çeşitli etkenlere
bağlı olarak kimi zaman yükselen, kimi zamansa gerileyen, hatta yok olan bir ideoloji
ya da bakış açısı olduğu görüşü; biri etnik, diğeri vatandaşlığa bağlı olmak üzere
iki tür milliyetçilikten söz edilebileceği, bunlardan ilkinin ‘kötü’, ikincisinin ise ‘iyi’
milliyetçilik olarak algılanması gerektiği düşüncesi; ve her milletin homojen (türdeş)
bir bütün olduğu, dolayısıyla tek bir milliyetçilik ürettiği yönündeki inanış. İlerleyen
bölümlerde akademik literatürde sıkça tartışılan bu üç popüler inanışın sorunlu ve
eksik yönleri göz önüne serilecek ve bu eleştirilerden yola çıkılarak milliyetçiliğe
alternatif bir bakış açısı önerisinde bulunulacak.
M‹ll‹yetç‹l‹k Yüksel‹yor mu?
Bu soruya yanıt verebilmek için öncelikle bu kanıya nelerin yol açtığını belirlemek
gerekiyor. Aslında bu kanı yeni değil. Milliyetçiliğe yönelik kamuoyu ilgisini açıklarken
kısaca değindiğimiz gibi, 1989 yılında tek kutuplu bir dünya düzenine geçilmesiyle
patlak veren etnik çatışma ve ayrılıkçı hareketler, milliyetçiliğin yükselişe geçtiği
yönünde bir inanışın doğmasına da yol açtı. ‘Bastırılanın geri dönüşü’ adıyla anılan ve
özellikle eski Doğu Bloku ülkelerinde görülen çatışmaları açıklamak için kullanılan bu
bakış açısı, temel olarak Doğu-Batı çatışmasının gölgesinde kalan ve komünist rejimler
tarafından ‘acımasızca’ bastırılan etnik ve milli duyarlıkların sistemin çöküşüyle
birlikte geri döndüğünü savunur (örneğin Ignatieff 1993). Bu yarı-Freudyen yaklaşıma
göre yıllarca süren ‘bastırılmışlık’, ‘ezilmişlik’ duygusu, etnik çatışmaların bugünkü
şiddetini de açıklar: Milliyetçilik geri dönmüştür ve intikamını almaya kararlıdır!
Öncelikle elimizde bu tezi destekleyecek somut veriler olup olmadığına bakalım.
Minorities at Risk Projesi çerçevesinde iki senede bir yayımlanan ve 1950’lerden bu
yana patlak veren silahlı bağımsızlık mücadelelerinin bir dökümünü çıkaran Peace
and Conflict raporunun son sayısına göre, son elli yılda bağımsızlık ya da özerklik
amaçlı toplam 71 silahlı çatışma yaşanmıştır. Raporun altını çizdiği en önemli nokta,
1990’lardan itibaren bu çatışmaların sayısında bir düşüş gözlenmeye başladığıdır (bkz.
Tablo 1). Buna göre örneğin 2001-2004 yılları arasında toplam 13 çatışma ya çözüme
ulaştırılmış ya da kontrol altına alınmıştır. Soğuk Savaş’ın sona erdiği dönemde
silahlı çatışmaların sayısında ani bir artış gözlenmiş, ancak bu artış kısa süreli olmuş,
1991’de 49 olan çatışma sayısı 2004 itibariyle 25’e düşmüştür. Bu 25 çatışmanın büyük
bölümü de düşük yoğunlukludur ve bir çözüme doğru gitme eğilimi sergilemektedir.
10