milliyetçilik

Peki Avrupa’nın gerçekten ‘ortak’ bir kimliğe ihtiyacı var mıdır? Varsa bu kimlik nasıl
bir kimlik olmalıdır? Milli kimlikleri model alan ‘kapsayıcı’ bir kimlik mi olmalıdır,
yoksa sadece belirli kurumlara ve değerlere bağlılığı içeren daha ‘yüzeysel’ bir kimlik
mi? Avrupa entegrasyon sürecini yönlendiren seçkin sınıfların bu soruya verdiği
yanıt açıktır. Resmi belgelerde ve kurucu antlaşmalarda kullanılan ‘daha sıkı, daha
yakın bir birlik’ ifadesinin de işaret ettiği gibi, Avrupalılığın daha kapsayıcı bir kimlik
olmasını arzulamaktadırlar. Bunu gerçekleştirmek için de ulus-devlet modelini
örnek alan bir ‘Avrupa vatandaşlığı’ yaratmaya girişmişlerdir. Bazı araştırmacılar bu
tür bir kapsayıcı kimlik modeline karşı çıkmamakla birlikte, bu kimliğin ‘yukarıdan
aşağı’ dayatma yoluyla değil, Avrupa entegrasyon sürecinin ilerlemesi ve kurumların
yerleşmesiyle belirli bir süre sonra kendiliğinden ortaya çıkacağını iddia etmektedirler
(Kohli 2000).
Öte yandan Avrupa Birliği’nin ulus-devletin üstünde ve ötesinde bir siyasi yapı olması
gerektiğine inanan, dolayısıyla bu tür bir kapsayıcı kimliğe ihtiyacı olmadığını ileri
sürenler de vardır. Örneğin Kalypso Nicolaïdis (2004) Avrupa Birliği’nin yeni bir toplum
anlayışına yönelmesi gerektiğini, bunun da tek bir halktan değil, ‘halklardan’ oluşan bir
toplum olmasını savunmaktadır. Bu çerçevede Avrupa ‘ötekiler’ yaratmak yerine, kendi
dışındakileri kucaklayan bir anlayış geliştirmelidir. Gerard Delanty (2002) ise ortak bir
kültürel mirasa dayalı, milli kimlik modeli bir Avrupalılık anlayışı yerine, ‘çoksesli’,
farklılıkları gözardı etmeyen, hatta onları yücelten daha kozmopolitan bir kimlik
anlayışını savunmaktadır. Bu kimlik yüzeysel de olmayacaktır, çünkü ırkçılık karşıtlığı,
şiddetin reddedilmesi gibi ideolojik-ahlaki boyutlara sahip olacaktır. Milli kimlik, ünlü
Fransız tarihçi Ernest Renan’ın 1882’de iddia ettiği gibi geçmişin ‘unutulması’ üzerine
kuruluysa, Avrupa kimliği geçmişin ‘hatırlanmasını’ temel almalı, milliyetçiliğin tarih
boyunca neden olduğu acıları aklından çıkarmamalıdır. Bu tür bir kimliğin ‘öteki’
anlayışı da farklı olacaktır; ‘öteki’ yok edilmesi ya da boyun eğdirilmesi gereken bir
‘karşı-biz’ olmaktan çıkacak, bizi yaratan unsurlardan biri, yani bir parçamız olarak
görülmeye başlanacaktır. Ariane Chebel d’Appollonia (2002)’ya göre ulus-ötesi bir
kimlik anlayışı, ancak siyasi egemenlik kavramının yeniden tanımlanmasıyla mümkün
olacaktır. Yapılması gereken, farklı kültürlerin aynı siyasi çatı altında var olmasına
olanak tanıyacak bir egemenlik kavramı geliştirilmesidir. Bu bir anlamda siyasetle
kültürün birbirinden ayrılmasını, ‘vatandaşların’ farklı kültürlere bağlılık duymasının
mümkün kılınmasını gerektirecektir. Elbette bu alternatif Avrupalılık arayışlarına
herkes katılmaz. Örneğin Anne-Marie Le Gloannec (2006), her siyasi birliğin – fiziksel
ya da mecazi – sınırları olması gerektiğini söyler. Bu birlik ne kadar sıkı ve yakınsa,
sınırlar da o kadar belirgin olacaktır. Bu anlamda ‘herkese açık’, çokkültürlü,
kozmopolitan Avrupalılık arayışları bir hayalden başka bir şey değildir.
Türkiye’nin üyeliği bu tartışmaların tam ortasında yer almaktadır. İlk defa nüfusunun
büyük çoğunluğu Müslüman olan bir ülke üyelik için Avrupa’nın kapısını çalmaktadır
(Casanova 2006; Benhabib ve Işıksel 2006). Bu, yüzyıllardan beri Hrıstiyan Avrupa’nın
92