milliyetçilik

ölümünün bu aşırılığa kendini kaptırmasıdır. Yukarıda da belirttiğimiz gibi, kimse
‘vatanseverliğin’, ‘Atatürk milliyetçiliğinin’ artmasından kaygı duymamaktadır. Tam
tersine bu tür duygular milletin bölünmez bütünlüğünü pekiştirmektedir; o yüzden
ne kadar artarsa o kadar iyidir. Genelkurmay Başkanı Orgeneral Yaşar Büyükanıt’ın
12 Nisan 2007’de dile getirdiği şu sözler, bu konudaki resmi görüşü yansıtması
açısından önemlidir:
Ülkemizde halen gerçek anlamda bir ırkçı terör örgütü varken PKK... Türk toplumunun
ulusal değerlerine sahip çıkacak şekilde gösterilen en ufak bir tepkisine bile ‘Türkiye’de
milliyetçilik yükseliyor’ şeklinde yorumlar yapılması ulusal güvenliğimize çok zarar
vermiştir ... Türkiye’de ‘milliyetçilik yükseliyor’ endişeleri Atatürk’ü tanımamanın,
anlamamanın bir itirafıdır. Bizim milliyetçiliğimiz Atatürk milliyetçiliğidir. Bu da hiçbir
zaman etnik temele dayalı bir milliyetçilik anlayışı olmamıştır. Bizim milliyetçiliğimiz
kendi insanımızı, vatanımızı, bayrağımızı, devletimizi sevmek demektir. Yani bizim
milliyetçiliğimiz, vatanseverliktir. Bunda endişe duyulacak hiçbir şey yoktur. Tam aksine
bu milliyetçilik, gurur duyulacak, ifade edildikçe mutlu olunacak bir milliyetçiliktir
(Hürriyet, 13 Nisan 2007).
Bu da bizi birinci bölümde tartıştığımız milliyetçiliğin sürekliliği meselesine getirir.
Her ulus-devlette olduğu gibi, Türkiye’de de milliyetçilik ‘süreğen’ bir ideolojik
altyapı, devlet tarafından aralıksız yeniden üretilen, toplumun hemen hemen her
kesimi tarafından benimsenen bir algı biçimidir. Türkiye’de milliyetçiliğin yükselişi
olarak adlandırılan durum, aslında gerek devletin ideolojik aygıtları, özellikle de
eğitim sistemi (resmi tarih, ‘milli’ coğrafya, vatandaşlık bilgileri, ‘milli’ güvenlik,
vb.), gerekse ufak semboller ve popüler kültür aracığıyla milleti oluşturan bireylere
sürekli pompalanan milliyetçiliğin kontrolden çıkması, ‘azgınlaşması’, çevresine
ve kendine zarar verir hale gelmesidir. Burada tekrar tekrar vurgulanması gereken
nokta, milliyetçiliğin sadece belirli siyasi aktörlerin, örneğin radikal sağın ya da
bugün kendisine ‘ulusalcı’ diyen kesimlerin değil, devlet başta olmak üzere tüm siyasi
aktörlerin belirleyici niteliklerinden biri olmasıdır. Milliyetçilik, birazdan daha ayrıntılı
olarak göreceğimiz gibi, siyasi hayatın hegemonik dilidir. Bu ölçüde desteklenen,
farklı kaynaklardan beslenen bir algı biçiminin ‘kışkırtıldığında’ istenmeyecek
tepkilere yol açmasından daha doğal bir şey olamaz. Somut bir örneğe başvuracak
olursak, Türkiye’nin Cumhurbaşkanı Orhan Pamuk’u kutlamazsa, Türkiye’nin en çok
satan ikinci gazetesinin başyazarı Orhan Pamuk’un Nobel Ödülü almasının ‘Türk
yanının’ içine sinmediğini yazarsa, o toplumda Orhan Pamuk’a karşı tepki oluşması,
bazılarının bu tepkiyi şiddete başvurarak ifade etme yolunu seçmesi kaçınılmazdır.
Milliyetçiliğin Türkiye’de sürekli yeniden üretilen bir ideolojik altyapı, gerek
kamusal, gerekse gündelik hayatta farklı kaynaklardan beslenen bir algı biçimi
olduğunu kavramadan, ‘milliyetçi patlama’ denilen olguyu anlamanın ve bunun
doğurduğu sonuçlarla başa çıkmanın olanağı da yoktur. Milliyetçi duyarlıkların
sertleşmesine yol açan konjonktürel nedenleri belirlemek ve onları çözmeye
35