milliyetçilik

Etnik milliyetçilik-vatandaşlığa dayalı milliyetçilik ayrımının bir değer yargısı
içerdiğini, vatandaşlığa dayalı olanı ‘iyi’, etnik olanı ‘kötü’ olarak kodladığını, bu
yönüyle de gerek araştırmacılar, gerekse siyasi aktörler tarafından bir ‘meşruiyet
silahı’ olarak kullanıldığını söylemiştik. Ancak ayrımın dayandığı ahlaki ön kabul
son derece yanıltıcıdır. Siyasi tarih hiç de liberal olmayan vatandaşlığa dayalı
milliyetçilik örnekleriyle doludur. Bu tür milliyetçiliğin en güzel örneklerinden Fransız
milliyetçiliğinin geçmişinde binlerce Protestanın öldürüldüğü Saint-Barthélemy
katliamı, Amerikan milliyetçiliğinin geçmişinde ise Amerikan yerlilerinin kıyımı, kanlı
bir iç savaş, kölelik gibi sayfalar vardır (Canovan 1996; Hall 2003). Bu milliyetçiliklerin
büyük bir bölümü dünyanın farklı bölgelerinde sömürge imparatorlukları kurmaya
kalkmış, bu uğurda kan dökmekten de kaçınmamıştır.
Vatandaşlığa dayalı milliyetçiliklerin bugün de, özellikle göçmenler ve azınlıklar söz
konusu olduğunda, ne ölçüde ‘liberal’, ‘demokratik’, ‘kapsayıcı’ olduğu tartışmalıdır.
Bu tür ülkelerin vatandaşı olmak, hiçbir zaman söylendiği kadar kolay olmamıştır.
Brubaker (2006)’ın altını çizdiği gibi, ‘vatandaşlık’ kavramının kendisi ‘dışlayıcıdır’;
belirli bir refah seviyesine ulaşmış ülkeleri, daha fakir ülkelere karşı korumaya yarar.
Burada temel nokta, milliyetçiliklerin ‘kendilerinden olmayana’ karşı takındıkları
tutumdur. Vatandaşlığa bağlı milliyetçiliklerin ne ölçüde kapsayıcı, ‘iyi’ olduğunu en
doğru şekilde Amerika Birleşik Devletleri’nde bir Müslüman, Fransa’da bir Cezayirli,
İngiltere’de ise Pakistan ya da Bangladeş asıllı bir göçmen değerlendirebilecektir.
‘Farklılık’ sadece etnik-kültürel alanla da sınırlı değildir. ‘Farklı düşünenler’, rejim
muhalifleri de ‘sürüden ayrılmanın’ bedelini ağır şekilde ödemişlerdir. Komünist avına
çıkılan McCarthy dönemi, Yahudi bir subayın ‘yanlışlıkla’ vatana ihanetle suçlandığı
Dreyfus olayı, vatandaşlığa dayalı milliyetçiliğin kaleleri Amerika Birleşik Devletleri
ve Fransa’da yaşanmıştır, etnik milliyetçilik anlayışına sahip olduğu iddia edilen
ülkelerde değil (Yack 1999). Kuşkusuz bu tür baskılar etnik milliyetçilik anlayışına
sahip olan ülkelerde de görülür. Örneğin Bismarck döneminin Almanyası’nda
Katolikler ve sosyal demokratlar rejim düşmanı sayılmış, çeşitli baskılara maruz
kalmışlardır. Ancak bu niteleme, farklı bir etnik kökene sahip olmalarından değil,
farklı düşünmelerinden, rejimi eleştirmelerinden kaynaklanmıştır. Yani dışlama
ölçütü etnik köken değildir. Bunun tersi de doğrudur; etnik milliyetçilik sınıfına
sokulan Québec ya da Flaman milliyetçilikleri, tıpkı Amerikan milliyetçiliği gibi,
kendi dil ve tarihlerini öğrenen herkesi (göçmenler dahil) milletin eşit bir üyesi olarak
kabul etmektedir. Kaldı ki ‘kapsanmak’, ‘milletin bir parçası sayılmak’ azınlıklar
tarafından her zaman hoş karşılanmaz. Örneğin Fransa’da doğan ve otomatik olarak
Fransız vatandaşı sayılan Cezayir göçmenlerinin bir bölümü, bu uygulamaya karşı
çıkmaktadır. Bu yüzden asimilasyon politikaları da bir tür baskı yöntemi olarak
algılanır. Çokkültürlülük alanındaki çalışmalarıyla adını duyuran Will Kymlicka
(1995)’nın da belirttiği gibi, etnik azınlıklar çoğu zaman egemen milletin parçası
olmak değil, kendi özgül varlıklarını sürdürmek, kültürlerini yaşatmak isterler.
21