milliyetçilik

1927 Nizamnamesi’nin beşinci maddesinde ‘Fırka, vatandaşlar arasında en kavi
[kuvvetli, sağlam] rabıtanın dil birliği, his birliği, fikir birliği olduğuna kani olarak
Türk dilini ve Türk kültürünü bihakkın tamim ve inkişaf ettirmeği ... umde-i esasiye
olarak takrir eder’ ifadesi yer alır (Parla 1995 içinde, 27). 1931 CHP Programı’nda ise
‘millet’ doğrudan tanımlanır: ‘Millet, dil, kültür ve mefkûre [ülkü] birliği ile birbirine
bağlı vatandaşların teşkil ettiği bir siyasî ve içtimaî heyettir’ (a.g.e., 28). Bu tanım
1935 Programı’nda ‘Ulus, dil, kültür ve ülkü birliği ile birbirine bağlı yurddaşlardan
meydana gelen siyasal ve sosyal bir bütündür’ şeklinde tekrar edilir (a.g.e., 29-30).
Tüm bu tanımlardan da anlaşılacağı gibi, ‘Atatürk’ün belirlediği milliyetçilik anlayışı’
sadece vatandaşlık bağına ya da ‘öznel’ unsurlara (örneğin ortak siyasi idealler,
duygular, özlemler) dayanmaz; dil ve kültür birliği gibi ‘nesnel’, genelde doğuştan
kazanılan unsurları da kapsar. Vatandaş için Medeni Bilgiler kitabında yer alan,
Türk milletinin dili, Türkçedir ... Çünkü, Türk milleti geçirdiği nihayetsiz badireler içinde,
ahlakının, an’anelerinin, hatıralarının, menfaatlerının, elhasıl bugün kendi milliyetini
yapan her şeyin dili sayesinde muhafaza olunduğunu görüyor. Türk dili, Türk milletinin
kalbidir; zihnidir (1930, 17).
ifadesi bunun en somut kanıtıdır. Aslında yukarıda görülebileceği gibi, ‘ırk ve menşe
birliği’ de milleti millet yapan özellikler arasında sayılır ve bu tanım ‘Türk milletinin
her kişisi, bir takım farklarla ve fakat umumî surette birbirine benzer’ ifadesiyle
desteklenir (a.g.e., 18). Yine de ‘ırk’ unsuru, en azından retorik düzeyde, daha sonraki
yıllarda fazla vurgulanmaz. O yüzden şimdilik Atatürk milliyetçiliğinin ırka dayalı
olmadığı yönündeki varsayımımızı koruyalım ve soralım: Atatürk milliyetçiliği ‘etnik’
midir? ‘Etnik’ terimini sadece ırk-kan bağı olarak tanımlayacaksak, varsayımımıza
göre değildir. Ama bu durumda zaten etnik milliyetçilik diye bir kategori yoktur,
çünkü bugün hemen hemen hiçbir milliyetçilik kendini sadece ırk ya da kan
bağına göre tanımlamaz. Bu koşullar altında Atatürk milliyetçiliği ‘etnik temele
dayalı’ olmayacaktır ama, yazılı beyanları kabul edecek olursak, örneğin bugünkü
MHP’nin ya da Demokratik Toplum Partisi (DTP)’nin milliyetçilik anlayışları da
etnik olmayacaktır. Nitekim MHP programı, milleti ‘ortak bir tarihîn sunduğu zemin
üzerinde birlikte yaşama arzu ve iradesini ortaya koyan, tarihî süreçte ortak bir kaderi
paylaşma duygusunu ve gelecek ülküsünü taşıyan, milletler camiasında kendine has
vasıf ve kimliğe sahip olduğuna inanan sosyal bir bütün’ olarak tanımlar (). DTP tüzüğü ise partiyi ‘demokratik uygarlık çağı değerleri olan özgürlükçü,
eşitlikçi, adaletçi, barışçı, çoğulcu, katılımcı, çok kültürlü toplumu zenginlik olarak
gören ve yenileşmeyi savunan; insan ve toplum odaklı diyalog ve uzlaşıya dayalı ...
evrensel değerlere sahip çıkan, her türlü ayırımcılığı ve ırkçılığı ret eden ... demokratik
özgürlükçü eşitlikçi sol bir kitle partisi’ olarak nitelendirir ().
Bu iki partinin ırkçılık suçlamaları karşısında verdiği tepki de aynıdır. Örneği MHP Genel
Başkanı Devlet Bahçeli, Hrant Dink cinayetinin ardından 2 Şubat 2007’de yaptığı basın
40