milliyetçilik

geleneğine karşı, onunla çatışarak gelişmiştir. Siyasi gelişim sürecini tamamlamamış
toplumlarda yeşerdiği için de, kendini ilk olarak kültürel alanda ifade etmiştir.
Başlangıçta kitlesel destekten yoksundur, çünkü henüz milliyetçiliği destekleyecek
bir kitle, bir ‘millet’ yoktur. Millet, sonradan, aydınların, şairlerin çabalarıyla
yaratılır (1958 [1944], 329-31). Öte yandan gelişimini daha önce tamamlamış olan
Batı milliyetçiliğini örnek almak zorunda kalmaları, Doğulu eğitimli sınıfların
gururunu yaralamış, Batı’ya ve Batı’nın liberal değerlerine karşı olan bir milliyetçilik
kurgulamalarına yol açmıştır. Kohn’a göre:
Batı milliyetçiliği ilk ortaya çıktığında, onsekizinci yüzyılda moda olan bireyin özgürlüğü,
akılcı kozmopolitanizm gibi kavramlarla içli dışlıyken, daha sonra gelişen Orta ve Doğu
Avrupa ile Asya milliyetçilikleri farklı bir yön izler. Dışarıdan gelen etkilere hem bağımlı,
hem de karşı olan ve siyasi ya da toplumsal bir karşılığı bulunmayan bu yeni milliyetçilik,
kendine güvenli değildir. Aşağılık kompleksini sürekli kendine vurgu yaparak, aşırı bir
özgüven sergileyerek gidermeye çalışır. Bu yüzden Almanya, Rusya ya da Hindistan’daki
milliyetçiler, kendi milliyetçiliklerinin Batı’dakilerden daha derin, daha fazla açılım
imkanına sahip olduğunu iddia ederler (a.g.e., 330).
The Idea of Nationalism, yazarın içinde yaşadığı döneme dair kaygılarını yansıtır
(Calhoun 2005). Nazizm ve İkinci Dünya Savaşı’nın yarattığı yıkıma birebir tanık olan
Kohn, bir yandan faşizmin yükselişini açıklamaya çalışırken, bir yandan da Batı’nın
liberal demokratik olduğuna inandığı milliyetçiliğini korumaya, hatta yüceltmeye
çalışır. Bu yüzden de geliştirdiği sınıflandırma, Batı-Doğu karşıtlığı üzerinden hem
coğrafi, hem de ahlaki bir boyut taşır. Ahlakidir, çünkü bir değer yargısı içerir: Kohn’a
göre Batı dünyasının milliyetçiliği, Doğu’nunkinden üstündür. Aydınlanma çağının
tüm olumlu özelliklerini, akılcılığını, evrenselciliğini, bünyesinde barındırır; ortak bir
iradeye, bireyin özgür seçimine dayanır. Batı’nın tartışmasız üstünlüğünü savunan
bu anlayış, Kohn’un ‘oryantalist’ olmakla suçlanmasına yol açmıştır. Öte yandan
bu eleştiriler, Kohn’un geliştirdiği ikili ayrımın etkisini azaltmaz. Ayrım, coğrafi
boyutundan arındırılarak kullanılmaya devam edilir. Batı ve Doğu milliyetçilikleri
yerlerini ‘etnik’ ve ‘vatandaşlığa bağlı’ milliyetçiliklere bırakır (Xenos 1996; Brown
2000; Shulman 2002; Kuzio 2002; Lecours 2000).
Vatandaşlığa bağlı milliyetçilik, genel olarak devletin temel ilkelerine ve kurumlarına
bağlılık üzerinden tanımlanır. Bu ayrımın günümüzdeki en ateşli savunucularından
Michael Ignatieff (1993)’e göre, vatandaşlığa bağlı milliyetçilik, ırk, deri rengi, dini
inanç, dil gibi etkenlere bakmaksızın, milletin siyasi değerlerini paylaşan herkese
açıktır. Bu anlamda millet, ortak bir ideali olan, eşit haklara sahip vatandaşlardan
oluşan bir siyasi topluluktur. Bu tür bir millete üyelik de ‘gönüllüdür’; bireyin özgür
iradesiyle yaptığı seçime dayanır.
Etnik milliyetçilik ise kan bağı ve kültürel benzerliğe dayanır. ‘Dışlayıcıdır’, çünkü bu
anlayışa göre milleti millet yapan ortak değerler, dil, din, örf ve adetler gibi önceden
18