milliyetçilik

‘doğal’ olaylar olarak algılanmasıdır. Bu bakış açısı, her gelişmenin bir başlangıcı
ve muhtemelen sonu olduğunu, belirli koşullara bağlı olarak ortaya çıktığını
gizler, olayları ‘tarihsizleştirir’, ‘nedensizleştirir’ ve ‘doğallaştırır’ (Thompson 1990,
65). Özellikle millet ve milliyetçilik tartışmalarında bu sorun oldukça belirgindir.
Akademik literatürde bu konuyu en çok irdeleyen araştırmacı olan Rogers Brubaker
(1996, 1998)’a göre, etnik gruplardan ya da milletlerden söz ederken farkına varmadan
onlara gerçeklik kazandırır, onları belirli bir amacı olan kolektif aktörler olarak
tanımlarız. Deyim yerindeyse, onları ‘kişileştiririz’. Gündelik dilimizde ‘Sırplar’,
‘Hırvatlar’, ‘Fransızlar’ sınırları belli, homojen, organik bir bütün oluşturur. İçerdikleri
farklılıklar, bölünmeler, kırılmalar yok sayılır. Burada temel sorun, siyasette
kullanılan kategorilerin akademik çözümlemelere sızmasıdır; yani milliyetçi pratikte
bir karşılığı olan ‘millet’, ‘milli kimlik’, ‘milli kültür’ gibi unsurların milliyetçiliği
anlamaya çalışırken sorgulanmadan, ‘gerçekmiş’ gibi kabul edilmesidir.
Brubaker’e göre bu sadece akademik bir sorun da değildir. ‘Gerçeklik kazandırma’
aynı zamanda toplumsal bir süreçtir ve milliyetçi pratikte önemli bir yeri vardır.
Milletlerden, etnik gruplardan ezelden beri var olan, ebediyete kadar da var olmaya
devam edecek olan, tarih-dışı yapılar olarak söz eden siyasi aktörlerin amacı,
aslında bu grupları yaratmaktır; kitleleri seferber etmek, bir araya getirmek, bu
yolla da ‘milleti’ oluşturmaktır (2002, 166-7). Akademik çözümlemelerimizde siyasi
aktörlerin diline tutsak düşer, milletlerin tarihsel kökenlerini unutursak, içlerinde
barındırdıkları farklılıkları, zaman içinde geçirdikleri değişimleri göz ardı edersek
sadece milletleri ve milliyetçilikleri anlama şansımızı kaybetmez, aynı zamanda
etnik girişimcilerin çabalarına da meşruiyet kazandırmış oluruz. Dolayısıyla
yapmamız gereken ‘ulus-devletin uluslararası sistemde en geçerli siyasi ve kültürel
model olmasını sağlayan nedir?’ sorusunu sormaktır; milliyetçiliği bu derece güçlü
ve geçerli kılan etkenleri sorgulamaktır. Bu, Brubaker’ın da belirttiği gibi, milletlerin
varlığını, başka bir deyişle birçok insanın uğruna canlarını vermesini sağlayacak
ölçüde ‘gerçekliğe’ sahip olduğunu inkar etmemizi gerektirmez. O gerçekliği farklı
bir şekilde kavramsallaştırmamızı, milleti doğal, ezelden beri var olan bir topluluk
olarak değil, kurgulanmış, tarih içinde belirli koşullar altında ortaya çıkmış bir
yapı olarak görmemizi sağlar; yani ‘rastlantısallığını’ anlamamızı kolaylaştırır.
Bu son nokta çok önemlidir, çünkü milletlerin ve milliyetçiliklerin doğuşu (aslında
tarihin gelişimi) büyük ölçüde rastlantısaldır. Farklı koşullar altında farklı sonuçlar
doğacaktır. Örneğin Napolyon Waterloo Savaşı’nı kaybetmese ya da Hitler Rusya’yı
işgal etmeye kalkışmasa, bugünkü Avrupa siyasi haritası büyük olasılıkla çok farklı
olacaktır (1996, 16).
Buraya kadar söylediklerimizi toparlayalım. Milliyetçilik her ne kadar sınırları belli,
homojen bir ‘biz’ hayali kursa da, böyle bir ‘biz’ yoktur. Her millet bünyesinde belirli
ölçüde farklılık barındırır; milleti oluşturan bireylerin millete dair farklı kurguları,
farklı projeleri vardır. Geleceğe yönelik özlemler bireyden bireye, gruptan gruba
24