milliyetçilik

unların kültür birikimlerini, kimliklerini baskın doku ve yapı içinde eriterek yok
etme sürecinin sonu’ (bkz. ). Birçok ulus-devlet gibi Türkiye
Cumhuriyeti devleti de homojen ve yekpare bir millet yaratmak için uğraşmış, bunu
da değişmez bir özü temsil eden bir ‘Türklük’ tanımıyla desteklemiştir. Daha da
önemlisi, devlet egemen kültüre asimile olmayı reddeden azınlıklara karşı ayrımcı
politikalara başvurmaktan çekinmemiş, onları, moda deyimle, ‘ötekileştirmiştir’.
Bazı dönemlerde, kendini farklı bir kültüre ait hissedenlerin aslında ‘Türk’ olduklarını
söyleyecek kadar ileri gitmiştir. 1930’ların Türk Tarih Tezi’nin temel önermesi budur
(Türk Tarih Tezi üzerine bkz. Ersanlı 2003; Çağaptay 2006). 1980’lerde Kürtlere karşı
yeniden kullanılmaya başlanan bu tezler, bugün bile bir devlet kurumu olan Türk
Tarih Kurumu’nun başkanı tarafından dile getirilmektedir.
Yine de tüm bu eleştirileri bir kenara bırakalım ve Atatürk milliyetçiliğinin hiçbir
dönemde ırka dayalı olmadığını varsayalım. Başka bir deyişle, Atatürk milliyetçiliğinin
ırk, kan bağı anlamında ‘etnik’ olmadığını kabul edelim ve ‘etnik’ teriminin, etnisiteyi
kültürle özdeş gören ikinci anlamını değerlendirelim. Aslında bu kullanım, terimin
Türkçe anlamına daha yakındır. Türk Dil Kurumu’nun Türkçe Sözlüğü ‘etnik’
kelimesini, ‘kavimle ilgili, budunsal, kavmi’ olarak karşılar. ‘Kavim’ ise ‘aralarında
töre, dil ve kültür ortaklığı bulunan, boy ve soy bakımından da birbirine bağlı insan
topluluğu, budun’dur (). Bu tanım, terimin başka dillerdeki
tanımlarıyla da uyumludur. İngiliz dili konusunda temel kaynak olan Oxford English
Dictionary, terimi ‘ırka ya da millete ait olan, etnolojik’ şeklinde karşılar. ‘Etnisite’
(ethnicity) terimi ise, ‘ırksal kökeni ya da kültürel özellikleriyle toplumun geri
kalanından ayrılan ve genelde grup kimliklerinin resmi olarak tanınmasını talep eden
insan topluluğu’ olarak tanımlanır (). Türkçe’de ‘etnisite’ diye bir
terim yoktur. ‘Etnik’ sıfatı ise, en azından Türk Dil Kurumu tarafından, hem ırk-kan
bağı, hem de kültürü içerecek şekilde tanımlanmaktadır.
Peki ‘Atatürk’ün belirlediği milliyetçilik anlayışı’nda kültürün yeri nedir? Bu soruyu
Atatürk’ün kendi yazdıklarına bakarak yanıtlama olanağına sahibiz. Atatürk’ün
farklı konulardaki notlarını içeren, daha sonra Afet İnan tarafından Vatandaş için
Medeni Bilgiler (1930) adıyla kitaplaştırılan çalışmada millet, ‘Türkiye Cümhuriyetini
kuran Türkiye halkına Türk milleti denir’ şeklinde tanımlanır (bu ve izleyen alıntılarda
orijinal imla korunacaktır). Bu tanım daha sonra detaylandırılır:
Türk Milletinin teessüsünde müessir [oluşumunda etkili] olduğu görülen tabii ve tarihi
vakıalar şunlardır: Siyasi varlıkta birlik, dil birliği, yurt birliği, ırk ve menşe birliği, tarihi
karabet [yakınlık, hısımlık, akrabalık], ahlaki karabet. Türk milletinin teşekkülünde
mevcut olan bu şartların hepsi birden diğer milletlerde yok gibidir (a.g.e., 23-4).
Atatürk’e göre, milletin en kısa tanımı ‘bir harstan [kültürden] olan insanlardan
mürekkep cemiyet’tir (a.g.e., 29). Bu tanım, 1950’ye kadar Türkiye’yi yönetecek
olan CHP’nin programlarında fazla değiştirilmeden korunur. Örneğin CHP’nin
39