milliyetçilik

Özetleyecek olursak, etnik milliyetçilik-vatandaşlığa dayalı milliyetçilik ayrımı gerek
analitik, gerekse ahlaki açıdan son derece sorunludur. Bugünün dünyasında kendini
soy sop, kan bağı gibi biyolojik ölçütlere dayanarak tanımlayan milliyetçilik çok azdır;
radikal sağ hareketler bile ırkçılığı, kafatasçılığı reddeder. Öte yandan kültüre, ortak
bir tarih algısına dayanmayan milliyetçilik de yoktur. Milliyetçilik, doğası gereği,
siyaseti ve kültürü bir araya getirir (Eley and Suny 1996); deyim yerindeyse ‘kültürü
siyasallaştırır’, ‘siyaseti de kültürel bir temele dayar’. Bu anlamda her milliyetçilik,
tartışmakta olduğumuz ayrımın kategorilerini kullanacak olursak, belirli ölçülerde
hem etnik, hem de vatandaşlığa dayalıdır. Daha vurucu bir şekilde ifade edecek
olursak: Her milliyetçilik ‘etniktir’. Salt siyasi, salt vatandaşlığa dayalı milliyetçilik
yoktur.
Bu noktanın önemi, ayrımın meşrulaştırıcı bir silah olarak kullanıldığını anımsarsak
daha iyi anlaşılır. Siyasi aktörlerin kendi milliyetçiliklerini ‘siyasi’, dolayısıyla ‘iyi’
olarak yansıtmaya çalışmalarında, rakip milliyetçilikleri ise ‘etnik’ olarak niteleyip
meşruiyetlerini tartışmaya açmalarında şaşılacak bir şey yoktur. Altı çizilmesi
gereken, bu ayrımı kullanan araştırmacıların da isteyerek ya da istemeyerek siyasi
aktörlere koz vermekte olduğudur. Milliyetçilikleri siyasi ve kültürel olmak üzere iki
sınıfa ayırma, bu sınıflar arasında da değer yargılarına dayalı bir hiyerarşi yaratma
çabası, siyasi aktörlerin elinde kendi milliyetçiliklerine ulusal ya da uluslararası
alanda meşruiyet kazandırma, aynı zamanda da siyasi rakiplerini ‘gayrimeşru’
ilan etme yolunda eşi bulunmaz bir silaha dönüşür. Bu anlamda etnik milliyetçilikvatandaşlığa
dayalı milliyetçilik ayrımının kendisi ‘siyasidir’; hatta çoğu zaman
‘milliyetçi siyasetin’ bir parçasıdır.
‘M‹llet‹n Bölünmez Bütünlüğü’
Milliyetçiliğin en belirleyici özelliklerinden biri de milletin homojen (türdeş), bölünmez
bir bütün olduğuna inancıdır. Milliyetçilik çalışmalarının önde gelen kuramcılarından
Ernest Gellner’in sıkça atıfta bulunulan milliyetçilik tanımı bu noktanın altını çizmeye
çalışır: ‘Milliyetçilik, siyasi ve milli birimlerin birbirleriyle örtüşmesi gerektiğini
savunan siyasi doktrindir’ (1983, 1). Yani milliyetçilik, milletle devletin sınırlarının
birebir örtüştüğünü varsayar. Elbette gerçek dünyada böyle bir örtüşme söz konusu
değildir. Her millet içinde farklı etnik kökenlere, kültürel özelliklere sahip azınlıklar
barındırır; milletin bir bölümü ise devlet sınırlarının dışında, başka devletlerin idaresi
altında yaşar. Ancak milliyetçilik türdeşlik iddiasından asla vazgeçmez ve en büyük
özlemi olan türdeş toplumu yaratmak uğruna elinden geleni yapar. Bunun için
kullanılan yöntemler çeşit çeşittir. Gönüllü asimilasyondan nüfus mübadelelerine,
etnik temizlikten soykırıma kimi bugün artık uluslararası hukuk tarafından insanlığa
karşı suç sayılan birçok yöntem, tarih boyunca farklılıktan arındırılmış türdeş bir
toplum yaratma adına denenmiştir. Bu çabalar büyük insanlık trajedilerine yol açmış,
yine de amacına tam olarak ulaşamamıştır. Özellikle yirminci yüzyılın ikinci yarısında,
22