milliyetçilik

ile bugünün yurtseverliği aynı değildir. Bugün görsel ve yazılı basında ‘Kızıl elma
koalisyonu’ adıyla anılan oluşumun farklı siyasi geleneklerden üyeleri, örneğin bir İşçi
Parti (İP)’li ve bir MHP’li, ‘ulusalcılığı’ farklı şekillerde tanımlayacaklardır. Hatta bir
ortak paydada buluşmalarına rağmen, savundukları ideolojileri nitelemek için farklı
terimler kullanacaklardır. Bu süreç içinde kimi terimler de tedavülden kalkacaktır.
Bugün hemen hemen hiçbir siyasi hareket tarafından sahiplenilmeyen ‘ulusçuluk’
terimi akla gelen ilk örnektir.
Başa dönecek olursak, o halde ‘Türk milliyetçiliği’ hangisidir? Bir anlamda hepsidir.
Aslında tek bir ‘Türk milliyetçiliği’ yoktur; ‘Türk milliyetçilikleri’ vardır (benzer
bir bakış açısı için bkz. Kentel, Ahıska ve Genç 2007, 16-20). Daha da önemlisi, bu
milliyetçiliklerin içerikleri, programları, tepkileri, özlemleri sabit değildir; değişen
koşullara uyum sağlamak amacıyla evrilir. Bu anlamda ‘Türk milliyetçiliği’ de farklı
milliyetçi projelerin hegemonya mücadelesidir. Bu mücadele, ‘Türk milliyetçiliğinin’
ilk tohumlarının atıldığı ondokuzuncu yüzyıl sonlarında başlamış, farklı siyasi
akımların katılımı ve katkısıyla bugüne kadar sürmüştür.
Tahmin edilebileceği gibi, milliyetçi tarih yazımı bu ‘okumayı’ kabul etmez; Türk
milliyetçiliğinin doğuşunu, ezelden beri var olan, çeşitli dış faktörlerin etkisiyle
‘Türklüğünü’ unutmuş bir milletin ‘uyanışı’ olarak anlatır. Bu anlatıda kilit aktör,
özü, temel nitelikleri sabit kalmış bir ‘Türklük’tür. Türkler, ‘binlerce yıllar içinde ve
birçok siyasi ve dini hadiselerle, yavaş yavaş, kendi benliklerini ve ana yurtlarını
[unutmuş]’ olsalar da (Birinci Türk Tarih Kongresi 1932, 40), bu gaflet uykusundan
uyanacak, benliklerini yeniden keşfedeceklerdir. Oysa Türkiye’de milliyetçiliğin
doğuşu ve tarihsel gelişimi üzerine yazılmış pek çok kaynağın da gösterdiği gibi,
‘Türk milliyetçiliği’ Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde etkili olan düşünce
akımları içerisinde yalnızca bir tanesidir; üstelik kronolojik olarak en son ortaya
çıkandır. Bu iddiayı desteklemek için öyle uzun boylu akademik kaynaklara bakmaya
da gerek yoktur; Türkiye’de milliyetçi düşüncenin öncülerinden Yusuf Akçura, çok
sık atıfta bulunulan ama çok az kişi tarafından baştan sona okunan manifestosu Üç
Tarz’ı Siyaset’in ilk paragrafında şunları söyler:
Osmanlı ülkelerinde, garpten feyz alarak, kuvvet kazanmak ve terakki arzuları uyanalı,
belli başlı üç siyasî yol tasavvur ve takip (ébaucher) edildi sanıyorum: Birincisi, Osmanlı
Hükümetine tâbi muhtelif milletleri temsil ederek ve birleştirerek bir Osmanlı milleti
vücude getirmek. İkincisi, hilâfet hakkının Osmanlı Devleti hükümdarlarında olmasından
faydalanarak, bütün islâmları söz konusu hükümetin idaresinde siyaseten birleştirmek
(Frenklerin ‘Panislâmisme’ dedikleri). Üçüncüsü, ırka dayanan siyasî bir Türk milleti teşkil
etmek (orijinal imla ve vurgular korunmuştur) (1998 [1904], 19).
İlk kez 1904’te yayımlanan bu makalesinde Akçura, ‘ırk üzerine müstenit bir Türk siyasi
milliyeti husule getirmek fikri pek yenidir’; bu fikir ‘pek turfandadır, pek az yaygındır’
diye eklemeyi de ihmal etmez (Akçura burada ‘ırk’ terimini, ‘etnik grup’ anlamında
47